جرم گیری دندان یکی از روش‌های مؤثر برای حفظ سلامت دهان و جلوگیری از بروز بیماری‌های لثه است. با این حال، مانند هر اقدام درمانی دیگری، انجام بیش از اندازه یا نادرست آن می‌تواند باعث بروز برخی عوارض شود. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند که هرچه جرم‌گیری بیشتر انجام شود، دندان‌ها سفیدتر و سالم‌تر خواهند بود، اما واقعیت علمی کاملاً متفاوت است. در این مقاله از وب سایت دکتر صفورا امامی، به‌صورت کامل به بررسی عوارض احتمالی جرم‌گیری بیش از حد، تفاوت جرم‌گیری اصولی و غیر اصولی، و نحوه پیشگیری از آسیب‌های احتمالی می‌پردازیم.
چرا جرم‌گیری انجام می‌شود؟
در طول زمان، پلاک های میکروبی نرم روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌شوند. اگر این پلاک‌ها به‌طور مرتب با مسواک و نخ دندان پاک نشوند، به‌تدریج به ماده‌ای سخت و زردرنگ به نام جرم دندان (Dental Calculus) تبدیل می‌شوند. این جرم‌ها محل تجمع باکتری‌ها هستند و باعث التهاب لثه، بوی بد دهان و حتی تحلیل استخوان اطراف دندان می‌شوند. جرم‌گیری (Scaling) فرآیندی است که طی آن دندانپزشک با استفاده از ابزارهای دستی یا دستگاه‌های اولتراسونیک، این رسوبات سخت را از سطح دندان و زیر لثه پاک می‌کند.
شماره‌های کلینیک دکترا صفورا امامی جهت تعیین وقت ملاقلات (ویزیت)
02126255102 و 02126255088
دفعات مناسب جرم‌گیری چقدر است؟
در افراد عادی، جرم‌گیری معمولاً هر 6 تا 12 ماه یک‌بار توصیه می‌شود.
اما در شرایط خاص مانند:
- افراد سیگاری
- بیماران دیابتی
- افرادی با سابقه بیماری لثه
- افرادی که جریان بزاق کمی دارند.
ممکن است جرم‌گیری در فواصل کوتاه‌تر (مثلاً هر 3 تا 6 ماه) لازم باشد. با این وجود، جرم‌گیری بیش از حد یا بی‌مورد، می‌تواند به دندان‌ها و بافت‌های اطراف آسیب وارد کند.
عوارض احتمالی جرم‌گیری بیش از حد
در ادامه به مهم‌ترین عوارضی که ممکن است بر اثر تکرار بی‌رویه جرم‌گیری یا انجام غیراصولی آن ایجاد شود اشاره می‌کنیم:
-
سایش و حساسیت دندانی
هر بار جرم‌گیری در واقع لایه‌ای از رسوبات را از سطح دندان جدا می‌کند. اگر این کار بیش از اندازه یا با فشار زیاد انجام شود، ممکن است مینا (Enamel) که لایه محافظ دندان است نیز تا حدودی ساییده شود. از بین رفتن مینای دندان، یکی از مهم‌ترین علل ایجاد حساسیت به سرما و گرما است.
علائم این آسیب عبارتند از:
در این شرایط، ممکن است نیاز به درمان‌های ترمیمی مانند فلورایدتراپی یا باندینگ وجود داشته باشد.
-
تحلیل لثه (Gum Recession)
در جرم‌گیری اصولی، بافت لثه آسیبی نمی‌بیند و پس از پاک شدن جرم‌ها، التهاب کاهش می‌یابد. اما در صورت تکرار بیش از حد، یا استفاده از ابزارهای تیز و فشار زیاد، ممکن است لثه‌ها دچار تحلیل تدریجی شوند و از دندان فاصله بگیرند. تحلیل لثه نه‌تنها ظاهر دندان‌ها را بلندتر نشان می‌دهد، بلکه باعث نمایان شدن ریشه دندان می‌شود که بخش حساسی است و در برابر پوسیدگی آسیب‌پذیرتر خواهد بود.
-
افزایش فاصله بین دندان‌ها
یکی از شکایت‌های شایع بیماران پس از جرم‌گیری، احساس فاصله بین دندان‌هاست. البته در بسیاری از موارد این موضوع ناشی از از بین رفتن جرم‌هایی است که بین دندان‌ها را پر کرده بودند، نه به‌خاطر آسیب. اما در صورت تکرار بیش از حد جرم‌گیری، به‌ویژه در نواحی بین دندانی، ممکن است بافت نگهدارنده دندان (Periodontal ligament) دچار ضعف شود و به‌تدریج فاصله‌های واقعی ایجاد گردد. این حالت می‌تواند باعث گیرکردن غذا، التهاب مجدد و حتی لق شدن دندان‌ها شود.
-
حساسیت و درد پس از جرم‌گیری مکرر
اگر جرم‌گیری با فواصل کوتاه و بدون نیاز واقعی انجام شود، اعصاب دندانی تحریک می‌شوند. به‌ویژه در افرادی که قبلاً درمان‌های ریشه (عصب کشی) نشده‌اند، این تحریک می‌تواند باعث درد موقت یا حتی التهاب پالپ شود. در چنین مواردی بیمار ممکن است احساس کند دندان «زنده‌تر» و حساس‌تر از قبل شده است. معمولاً این درد با گذشت چند روز برطرف می‌شود، اما در صورت تداوم، باید توسط متخصص عصب‌کشی بررسی شود.
-
آسیب به ترمیم‌ها و پرکردگی‌ها
دندان‌هایی که دارای ترمیم‌های کامپوزیتی یا آمالگام هستند، در صورت تماس مکرر با دستگاه جرم‌گیر ممکن است دچار لب‌پریدگی یا خش خوردگی سطحی شوند. این آسیب‌ها در بلندمدت می‌توانند باعث نشت میکروبی در زیر ترمیم و ایجاد پوسیدگی ثانویه شوند. در جرم‌گیری حرفه‌ای، دندانپزشک با دقت بالا از برخورد نوک دستگاه با ترمیم‌ها جلوگیری می‌کند.
-
التهاب موقتی لثه و خونریزی
جرم‌گیری مکرر یا بی‌مورد ممکن است باعث التهاب موقت لثه شود. لثه‌ها در این حالت قرمز، متورم و حساس می‌شوند و ممکن است تا چند روز پس از جرم‌گیری خونریزی خفیف داشته باشند. اگر روند خونریزی لثه ادامه یابد، لثه به‌تدریج ضعیف‌تر و مستعد آسیب‌های بعدی خواهد شد.
-
لق شدن دندان‌ها در اثر تخریب استخوان نگهدارنده
در افرادی که جرم‌گیری بیش از حد انجام می‌دهند، به‌ویژه اگر این کار با شدت یا در عمق زیاد انجام شود، ممکن است ساختار استخوانی اطراف دندان‌ها به مرور تحلیل رود. این مسئله باعث لق شدن دندان‌ها و حتی نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر مانند جراحی لثه یا پیوند استخوان می‌شود.
چرا برخی افراد به اشتباه تصور می‌کنند جرم‌گیری زیاد مفید است؟
برخی بیماران به دلایل زیر اصرار به جرم‌گیری مکرر دارند:
- تصور غلط اینکه جرم‌گیری یکی از «روش های سفید کننده دندان» است.
- احساس تمیزی آنی پس از جرم‌گیری
- تبلیغات نادرست در فضای مجازی
- عدم آگاهی از ساختار مینا و لثه
اما باید توجه داشت که جرم‌گیری درمانی است، نه زیبایی! سفید شدن دندان‌ها پس از جرم‌گیری به دلیل برداشته شدن جرم‌های تیره‌رنگ است، نه تغییر در رنگ واقعی مینا. برای سفیدتر شدن واقعی دندان‌ها باید از بلیچینگ یا لمینیت دندان استفاده شود.
نقش تخصص دندانپزشک در پیشگیری از عوارض جرم‌گیری
یکی از عوامل کلیدی در جلوگیری از آسیب‌های احتمالی، انتخاب دندانپزشک مجرب و آشنا به اصول اندودنتیک و پریودنتال است. متخصصانی مانند دکتر صفورا امامی، که در زمینه عصب‌کشی و درمان ریشه دندان تخصص دارند، هنگام جرم‌گیری توجه ویژه‌ای به سلامت بافت‌های عمقی و اعصاب دندان دارند. در مطب‌های تخصصی، از دستگاه‌های اولتراسونیک با فرکانس کنترل‌شده استفاده می‌شود تا هیچ آسیبی به مینای دندان یا ریشه‌ها وارد نگردد. همچنین جرم‌گیری فقط در صورت نیاز و پس از معاینه دقیق انجام می‌شود.
روش‌های جایگزین برای کاهش نیاز به جرم‌گیری مکرر
برای پیشگیری از نیاز به جرم‌گیری‌های پی‌درپی، رعایت بهداشت دهان و تغییر برخی عادات روزمره ضروری است:
- مسواک زدن دوبار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید
- استفاده روزانه از نخ دندان
- استفاده از دهان‌شویه‌های ضدباکتری طبق تجویز دندانپزشک
- پرهیز از مصرف زیاد چای، قهوه، سیگار و نوشیدنی‌های رنگ‌دار
- مراجعه منظم به دندانپزشک هر شش ماه برای چکاپ
با رعایت این موارد، میزان تشکیل جرم کاهش می‌یابد و نیاز به جرم‌گیری مکرر از بین می‌رود.
تفاوت جرم‌گیری خانگی با جرم‌گیری حرفه‌ای توسط دندان پزشک
برخی از محصولات تبلیغاتی با عنوان «جرم‌گیر خانگی دندان» در بازار وجود دارند. این محصولات معمولاً شامل ژل‌های اسیدی یا ابزارهای تیز فلزی هستند که استفاده از آن‌ها به‌شدت خطرناک است. جرم‌گیری فقط باید توسط دندانپزشک و با دستگاه‌های استاندارد انجام شود، زیرا در غیر این صورت احتمال آسیب شدید به مینای دندان و حتی تحریک عصب وجود دارد.
آیا جرم‌گیری بیش از حد نیاز به درمان دارد؟
اگر بر اثر جرم‌گیری مکرر دچار حساسیت، تحلیل لثه یا درد دندانی شدید، بهتر است توسط متخصص بررسی شوید. بسته به نوع آسیب، درمان‌های زیر ممکن است انجام شوند:
- استفاده از محلول‌های فلوراید برای کاهش حساسیت
- ترمیم نواحی ساییده شده با مواد کامپوزیت
- درمان‌های پیوند لثه یا لیزر تراپی برای بازسازی بافت تحلیل‌رفته
- در صورت التهاب شدید عصب، درمان ریشه (عصب‌کشی) توسط متخصص اندودنتیست
جمع بندی ضررهای احتمالی جرم گیری با دفعات زیاد
جرم‌گیری یکی از روش‌های ضروری برای حفظ سلامت دهان است، اما مانند هر درمانی باید در زمان مناسب و توسط فرد متخصص انجام شود. انجام بیش از اندازه آن نه‌تنها سودی ندارد، بلکه می‌تواند به مینای دندان، لثه و حتی عصب‌ها آسیب وارد کند.
توصیه ما به بیماران این است که:
- به جای تمرکز بر تعداد دفعات جرم‌گیری، به رعایت بهداشت دهان روزانه اهمیت دهند.
- برای جرم‌گیری فقط به مراکز معتبر و دندانپزشکان متخصص مراجعه کنند.
- هرگونه حساسیت یا تغییر پس از جرم‌گیری را سریعاً با دندانپزشک خود در میان بگذارند.
سلامت دندان‌ها در گرو تعادل بین مراقبت و درمان است؛ نه افراط و نه تفریط!
