رادیوگرافی دندان می‌تواند مشکلات دهان، دندان، لثه و فک شما را در همان مراحل اولیه آشکار سازد. مشکلاتی که درمان آن‌ها در مراحل اولیه و پیش از شروع شدن درد و ناراحتی می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های شما شده و حتی جان شما را هم نجات دهد.
در این مقاله از دکتر صفورا امامی متخصص عصب کشی می‌خواهیم درباره رادیوگرافی دندان (عکس برداری از دندان) و اینکه چرا به آن نیاز داریم اطلاعات جامع و کاملی به شما بدهیم؛ همراه ما باشید.
رادیوگرافی دندان (عکس دندان) چیست و چرا به آن نیاز است؟
در لیست موارد مورد علاقه شما قطعا گرفتن عکس رادیولوژی در مطب دندانپزشکی هیچ جایگاهی ندارد. به خصوص اگر پیش از این تجربه آن را داشته باشید. قطعا برای هیچ کس پوشیدن پیشبند سنگین و نگه داشتن وسیله‌ای ناراحت کننده و ناخوشایند میان دندان‌ها کار جالبی نیست. اما باید بدانید که رادیوگرافی دندانپزشکی مشکلات بسیاری را آشکار می‌کند.
رادیوگرافی (تصویر برداری از دندان) به دندانپزشکان کمک می‌کند که وضعیت دندان‌ها و ریشه‌های آن‌ها، سلامت فک و ترکیب استخوان‌های صورت شما را بررسی کنند. رادیوگرافی می‌تواند در یافتن مشکلاتی که با معاینات دهانی تشخیص داده نمی‌شوند کمک کند. یافتن و درمان این مشکلات در مراحل اولیه باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های شما شده، از ناراحتی‌های بعدی جلوگیری می‌کند و حتی می‌تواند جان شما را هم نجات دهد.
اشعه ایکس یک نوع انرژی است که می‌تواند از اجسام جامد عبور کرده یا جذب آن‌ها شود. این انرژی از سطح پوست و گوشت ما گذشته و توسط دندان‌ها و استخوان‌ها جذب می‌شود. بنابراین این اجزا در عکس نهایی به شکل نقاط سفید درمی‌آیند. نقاطی مانند گونه و لثه که اشعه ایکس از آن‌ها می‌گذرد نیز به رنگ‌های تیره در تصویر نشان داده می‌شوند.
رادیوگرافی باعث تشخیص چه نوع مشکلاتی می‌شود؟
رادیوگرافی به دندانپزشک برای تشخیص مشکلات موجود در دهان و فک شما کمک می‌کند. در بزرگسالان استفاده از اشعه ایکس به تشخیص مشکلات زیر کمک می‌کند:
- پوسیدگی‌ها، به خصوص در سطوح کم پوسیدگی‌های میان دندانی
- پوسیدگی‌های ایجاد شده در زیر مواد پرکننده
- وجود آسیب در استخوان‌های فک
- تغییرات در استخوان یا کانال‌های ریشه دندان به دلیل عفونت
- وضعیت و موقعیت دندان‌ها برای کمک به آماده‌سازی آن‌ها برای ایمپلنت، ارتودنسی، دندان مصنوعی یا دیگر اقدامات دندانپزشکی
- تشخیص آبسه (وجود عفونت در ریشه دندان یا بین لثه و دندان)
- تشخیص کیست‌ها و برخی از انواع تومورها
در کودکان نیز استفاده از رادیوگرافی می‌تواند باعث تشخیص موارد زیر شود:
- پوسیدگی‌های در حال توسعه
- تشخیص فضای کافی در دهان برای درآمدن همه دندان‌های دائمی
- بررسی دندان‌های عقل در حال رشد
- تشخیص دندان‌های نهفته که از لثه خارج نشده‌اند.
انواع مختلف رادیوگرافی دندانی چیست؟
رادیوگرافی دندانی دارای دو نوع اصلی است: داخل دهانی و خارج دهانی. در نوع داخل دهانی فیلم در داخل دهان قرار می‌گیرد و در نوع خارج دهانی این فیلم خارج از دهان است.
رادیوگرافی (عکسبرداری) داخل دهانی رایج‌ترین نوع اشعه ایکس است. این نوع خود دارای شکل‌های مختلفی است که هر کدام برای تشخیص مشکلات متفاوتی استفاده می‌شوند.
- رادیوگرافی Bitewing جزییات دندان‌های بالا و پایین در یک سمت از دهان را نشان می‌دهد. هر bitewing دندان را از تاج تا نیمه ریشه نشان می‌دهد. بنابراین از طریق آن می‌توان پوسیدگی بین دندان‌ها و تغییرات ارتفاع استخوان‌ها در نتیجه بیماری‌های لثه را تشخیص داد. این نوع رادیوگرافی همچنین برای ارزیابی روکش دندان یا ترمیم‌های دیگر کمک می‌کند. همچنین سایش یا خرابی‌های دندان‌های پر شده نیز قابل تشخیص است.
- رادیوگرافی Preiapical از تاج دندان تا انتهای ریشه آن را نشان می‌دهد. از طریق آن می‌توان همه دندان را در یک کلیشه در فک بالا یا پایین مشاهده کرد. این گرافی هرگونه تغییر غیرمعمول در ریشه و ساختارهای استخوانی اطراف آن را نشان می‌دهد.
- رادیوگرافی Occlusal نحوه رشد و قرارگیری یک دندان در فک بالا یا پایین را نشان می‌دهد.
از رادیوگرافی خارج دهانی برای تشخیص مشکلات دندانی موجود در فک و جمجمه استفاده می‌شود. این نوع گرافی نیز دارای اشکال مختلفی است که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
- رادیوگرافی Panoramic یا به اصطلاح OPG کل دهان، هر دو فک و تمام دندان‌های فک بالا و پایین را نشان می‌دهد. این گرافی موقعیت دندان‌های کاملا بیرون آمده یا در حال رشد را نشان می‌دهد. بنابراین از طریق آن می‌توان دندان‌های نهفته را تشخیص داد. این گرافی همچنین به تشخیص تومور هم کمک می‌کند.
- سفالومتری یک طرف سر را نشان می‌دهد. این نوع رادیوگرافی دندان‌ها را در ارتباط با فک و پروفایل فرد نشان می‌دهند. متخصصان ارتودنسی از طریق نتایج این روش می‌توانند برای تغییر آرایش دندان‌های هر بیمار استفاده کنند.
- در روش Sialogram یک ماده رنگی به غدد بزاقی تزریق می‌شود تا در فیلم رادیوگرافی نشان داده شوند. چرا که این غدد بافتی نرم داشته و در نتیجه با اشعه ایکس مشخص نمی‌شوند. دندانپزشکان معمولا این آزمایش را برای یافتن مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد مجرا انجام می‌دهند. این اختلالات می‌تواند در پوسیدگی دندان‌ها نقش به سزایی داشته باشد.
- CT دندانی یک نوع تصویربرداری است که ساختارهای داخلی را به صورت سه بعدی بررسی می‌کند. از این نوع عکسبرداری معمولا برای یافتن مشکلات استخوان‌های صورت نظیر کیست، تومور یا شکستگی استفاده می‌شود.
- Cone beam CT یا CBCT نیز نوعی رادیوگرافی است که امکان عکسبرداری سه بعدی از ساختارهای دندانی، بافت‌های نرم، اعصاب و استخوان‌ها را فراهم می‌کند. این نوع رادیوگرافی به قرار دادن ایمپلنت دندان کمک کرده و کیست‌ها و تومورهای دهان و صورت را ارزیابی می‌کند. همچنین با استفاده از این رادیوگرافی می‌توان مشکلات موجود در لثه‌ها، ریشه دندان‌ها و فک را نیز مشاهده کرد.
این روش تصویربرداری از جهاتی شبیه به CT معمولی در دندانپزشکی است اما مزیت‌هایی نیز دارد. در روش Cone beam CT پرتو مخروطی به دور سر بیمار می‌چرخد و تمام داده‌های مورد نیاز را در یک بار چرخش ثبت می‌کند. در سی‌تی‌اسکن معمولی با چند بار چرخش دستگاه به دور سر بیمار برش‌های مسطحی جمع‌آوری می‌شود. به همین دلیل در روش سنتی بیمار مقدار بیشتری اشعه دریافت می‌کند. مزیت دیگر این روش این است که اندازه دستگاه آن به گونه‌ای است که می‌توان از آن در مطب دندانپزشکی استفاده کرد. در حالی که تجهیزات تصویربرداری معمولی تنها در بیمارستان‌ها یا مراکز سی‌تی‌اسکن موجود است.
- تصویربرداری دیجیتال دندان نوعی از روش‌های تصویربرداری دو بعدی است که امکان ارسال مستقیم تصاویر به کامپیوتر را فراهم می‌کند. به همین دلیل تنها در عرض چند ثانیه می‌توان تصاویر را بر روی صفحه مشاهده کرده و آن‌ها را ذخیره یا چاپ کرد. این نوع تصویربرداری نسبت به روش سنتی تصویربرداری دارای مزیت‌هایی است. به عنوان مثال می‌توان تصویر گرفته شده از دندان را بزرگ و بزرگ‌تر کرد تا مشاهده کوچک‌ترین تغییرات ایجاد شده در دندان برای دندانپزشک راحت‌تر شود همچنین در صورت لزوم می‌توان تصاویر را به صورت الکترونیکی برای دندانپزشک یا متخصصان دیگر ارسال کرد. نکته دیگر اینکه حجم اشعه ایکس استفاده شده در این روش نسبت به روش سنتی کمتر است.
- MRI نیز یک روش تصویربرداری با نمای سه بعدی است که به طور کامل از حفره دهان شامل فک و دندان‌ها عکس می‌گیرد. این روش برای ارزیابی بافت‌های نرم بسیار عالی است.
عکسبرداری از دندان چند بار باید انجام شود؟
تعداد دفعاتی که نیاز به عکسبرداری با اشعه ایکس دارید وابسته به سابقه پزشکی و دندانپزشکی و وضعیت فعلی شما است. برخی افراد ممکن است هر شش ماه یک بار نیاز به عکسبرداری با اشعه ایکس داشته باشند. اما افرادی که بیماری دندان یا لثه ندارند و به طور مرتب برای چکاپ به دندانپزشک مراجعه می‌کنند، ممکن است هر دو سال یک بار به رادیوگرافی نیاز داشته باشند. بیماران جدید نیز معمولا در اولین مراجعه خود به معاینه با رادیوگرافی نیاز پیدا می‌کنند. از رادیوگرافی جلسه اول و تصاویری که طی جلسات بعدی گرفته می‌شود برای پیگیری مشکلات یا بررسی اتفاقات غیرمنتظره استفاده کرد.
روکش دندان
به طور کلی معاینه با رادیوگرافی دندان برای افراد زیر نیاز است
- کودکان: کودکان نسبت به بزرگسالان به معاینه با رادیوگرافی بیشتری نیاز دارند. چرا که دندان‌ها و فک آن‌ها در حال رشد است و دندان‌های آن‌ها بیش از بزرگسالان دچار پوسیدگی می‌شود.
- بزرگسالانی که کارهای ترمیمی زیادی انجام داده‌اند: برای بزرگسالانی که تعداد زیادی از دندان‌های خود را پر کرده‌اند، استفاده از رادیوگرافی الزامی است. چرا که این کار باعث تشخیص پوسیدگی‌های ایجاد شده در زیر لایه‌های پر شده یا مکان‌های جدید می‌شود.
- افرادی که نوشیدنی‌های شیرین زیادی مصرف می‌کنند.
- افراد مبتلا به بیماری‌های لثه: این افراد برای کنترل شرایط استخوان‌ها تخت معاینه با رادیوگرافی قرار می‌گیرند.
- افرادی که دهانشان خشک است: فرقی نمی‌کند که خشکی دهان در اثر مصرف داروهایی مثل داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب، آنتی‌هیستامین‌ها و... ایجاد شده باشد یا ناشی از بیماری‌های خاصی مثل سندرم شوگرن، آسیب به غدد بزاقی، پرتودرمانی سر و گردن باشد. در هر حال خشکی دهان باعث پوسیدگی دندان‌ها خواهد شد.
- افراد سیگاری: این افراد در معرض ابتلا به بیماری‌های لثه قرار دارند. بنابراین باید از دست رفتن استخوان‌های آن‌ها در اثر این بیماری‌ها کنترل شود.
آیا اشعه ایکس دندان بی خطر است؟
میزان اشعه ایکس ساطع شده برای رادیوگرافی دندانی بسیار ناچیز است. در حال حاضر دستگاه‌هایی ساخته شده که می‌تواند پرتو تابش را به یک ناحیه کوچک محدود کند یا آن را با سرعت بالا بتاباند. همین پیشرفت‌ها در کنار استفاده از پیشبند سربی و قوانین سختگیرانه بررسی دقیق ایمنی دستگاه‌ها باعث شده است که میزان تابش به بدن بیماران به حداقل برسد.
