بین سلامت دهان و رژیم غذایی رابطه‌ای دوطرفه وجود دارد. به این شکل که رژیم غذایی و تغذیه بر سلامت بافت‌های دهان تأثیر می‌گذارد و از وضعیت سلامت دهان و دندان تأثیر می‌پذیرد. به‌عنوان‌مثال، مصرف قندها با افزایش خطر ابتلا به پوسیدگی دندان مرتبط است و استفاده مکرر از غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی موجب افزایش خطر ساییدگی یا اروژن دندان‌ها می‌شود.
دکتر صفورا امامی، متخصص درمان ریشه و کانال، معتقد است که با تصحیح رژیم غذایی و مصرف ویتامین‌ها می‌توان بسیاری از مسائل دندان مانند پوسیدگی، بیماری‌های دهانی، بیماری‌های مختلف عفونی و همچنین هزینه‌های دندان‌پزشکی را کاهش داد؛ زیرا این امر از بروز یا گسترش پوسیدگی، عفونت و بیماری‌ها جلوگیری کرده و به بهبود سلامت دهان و دندان شما کمک می‌کند. در این مقاله به‌طور دقیق‌تری به بررسی رابطه تغذیه و سلامت دهان و دندان می‌پردازیم.
بیشتر بخوانید؛ مراقبت دهان و دندان پیش از بارداری
مواد غذایی مؤثر بر پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری در سراسر جهان است و برای توصیف از بین رفتن مواد معدنی و بافت سخت مینا و عاج دندان به‌صورت بازگشت‌ناپذیر استفاده می‌شود. به‌طورمعمول، پوسیدگی دندان درنتیجه متابولیسم بی‌هوازی قندهای غذایی ایجاد می‌شود که منجر به تشکیل اسیدهای آلی در پلاک دندان می‌شوند. بیماران مبتلا به پوسیدگی دندان، عموماً باید عصب کشی دندان انجام دهند و یا تنها دندان را پر کنند تا از گسترش عامل پوسیدگی و خرابی کامل بافت دندان جلوگیری شود.
امروزه رابطه بین پوسیدگی و کربوهیدرات‌ها بر کسی پنهان نیست. باکتری‌ها از طریق تخمیر کربوهیدرات‌های موجود در مواد غذایی، موجب تولید برخی فرآورده‌های فرعی اسیدی می‌شوند که در تخریب بافت‌های سخت دندان نقش دارند. رابطه بین کربوهیدرات‌ها و پوسیدگی دندان بستگی به نوع کربوهیدرات مصرف‌شده (قند یا نشاسته) دارد؛ زیرا پتانسیل پوسیدگی‌زایی (یعنی توسعه پوسیدگی دندان) هر کربوهیدرات، به میزان مؤثر متابولیسم آن توسط باکتری‌ها وابسته است. قندها به‌طور خاص مهم‌ترین محرک توسعه پوسیدگی محسوب می‌شوند؛ اما در مقایسه با فروکتوز، مالتوز، لاکتوز و گلوکوز، ساکارز پتانسیل پوسیدگی‌زایی بالاتری دارد.
تغذیه مناسب برای جلوگیری از پوسیدگی دندان
برخی غذاها و نوشیدنی‌ها مانند پنیر و شیر که هردو حاوی غلظت بالاتری از لاکتوز هستند، با برخورداری از مواد مغذی شامل کلسیم، فسفات و کازئین می‌توانند به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کنند. سایر مواد خوراکی که می‌توانند احتمال ایجاد یا افزایش پوسیدگی را کاهش دهند، شامل مواردی مانند بادام‌زمینی، آدامس‌های جویدنی، لیمو و پنیرهای سفت هستند که افزایش ترشح بزاق دهان را تحریک می‌کنند. رژیم غذایی سرشار از فیبر همچنین می‌تواند با کاهش جذب قندهای موجود در غذاها به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کند.
لازم به ذکر است که جایگزین‌های قند مانند زایلیتول، احتمال بروز پوسیدگی دندان را تا 85 درصد کاهش می‌دهند. درحالی‌که مصرف کافی فلوراید می‌تواند خطر پوسیدگی دندان را کاهش دهد (حتی زمانی که مقدار زیادی قند مصرف شود)، به‌طورکلی توصیه می‌شود که میزان و دفعات مصرف قند خود را کاهش دهید تا خطر ابتلا به پوسیدگی دندان و نیاز به پر کردن یا عصب‌کشی به‌طور اطمینانی کاهش یابد.
مواد غذایی مؤثر بر سایش یا اروژن دندان
اروژن دندان به دلیل فرآیندهای مکانیکی مانند دندان‌قروچه و نیروهای ساینده و همچنین واکنش‌های شیمیایی مانند قرار گرفتن مداوم در معرض اسیدهای غیر باکتریایی (اسیدهایی که توسط باکتری‌ها تولید نمی‌شوند) رخ می‌دهد. رژیم غذایی سرشار از اسیدسیتریک، اسید فسفریک، اسید اسکوربیک، اسید مالیک، اسید تارتاریک و اسیدکربنیک نیز می‌تواند منجر به سایش یا اروژن دندان شود. بسیاری از این اسیدها را می‌توان در نوشابه‌ها، میوه‌ها، آب‌میوه‌ها، برخی از چای‌های گیاهی و سرکه‌ها یافت.
انحلال مینای دندان توسط این اسیدها علاوه بر کاهش مقادیر PH بزاق، با نوع و میزان اسید مصرفی، اسیدیته قابل تیتراسیون (تعیین میزان غلظت یک اسید یا باز)، ظرفیت بافر (توانایی مقاومت در برابر تغییرات PH) و دمای نوشیدنی نیز تعیین می‌شود. می‌توان گفت که تماس طولانی‌مدت بین مینای دندان و این نوع نوشیدنی‌ها (به‌ویژه نوشابه) به‌طور قابل‌توجهی خطر سم‌زدایی مینای دندان را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های پریودنتال و دهان
بیماری‌های پریودنتال (Periodental) که به‌عنوان بیماری لثه نیز شناخته می‌شود، بر لثه‌ها که جزء حمایتی دندان‌ها هستند تأثیر می‌گذارد. در صورت عدم درمان، بیماری‌های پریودنتال می‌توانند منجر به از دست دادن دندان، تغییر عملکرد جویدن، کاهش مصرف مواد غذایی و تغییر وضعیت تغذیه شوند.
افراد مبتلابه سوءتغذیه اغلب به دلیل کمبود شدید چندین ماده مغذی ازجمله ویتامین‌های C، A و E، اسیدفولیک و کلسیم، بیشتر از سایرین در معرض خطر بیماری پریودنتال قرار دارند. از طرف دیگر، کمبود ویتامین B، آهن و فولات می‌تواند احتمال ابتلای افراد به بیماری‌های مخاط دهان مانند استوماتیت آفتی عودکننده (RAS)، التهاب زبان یا گلوسیت (glossitis)، Cheilitis و استوماتیت زاویه‌ای (زخم یا ترک خوردن گوشه لب) را افزایش دهد.
ویتامین A برای حفظ یکپارچگی اپیتلیوم (بافت پوششی داخل دهان) بسیار مهم است. بنابراین، کمبود ویتامین A می‌تواند آماس و التهاب لثه، رشد بیش‌ازحد یا هیپرپلازی لثه (gingival hyperplasia) و تحلیل آلوئولار شود. درحالی‌که کمبود ویتامین B مقاومت فرد را در برابر عفونت‌های باکتریایی کاهش می‌دهد، سطح پایین اسیدفولیک می‌تواند سلامت بافت لثه را تغییر داده و توانایی آن‌ها را در برابر حملات باکتریایی مهار کند. ویتامین C به دلیل برخورداری از خواص آنتی‌اکسیدانی که آن بسیار مشهور است. آنتی‌اکسیدان‌ها به ویتامین C اجازه می‌دهند که نقش کلیدی در نگهداری و ترمیم بافت‌های پیوندی ایفا کند. بنابراین، کمبود ویتامین C با پرودنتیت ارتباط قوی دارد.
بیشتر بخوانید؛ راهکارهای درمان عفونت لثه
مواد غذایی و تغذیه مؤثر در سرطان دهان
گذشته از عوامل ژنتیکی و محیطی که می‌توانند بر پیشرفت سرطان تأثیر بگذارند، به نظر می‌رسد برخی از غذاها دارای اثرات محافظت‌کننده در برابر سرطان دهان هستند؛ درحالی‌که سایر محصولات غذایی می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به سرطان دهان نقش داشته باشند. برخی از غذاهای محافظت‌کننده دهان در برابر سرطان عبارت‌اند از سبزیجات سبزرنگ، هویج و گوجه‌فرنگی که مصرف همه آن‌ها به‌صورت خام بیشترین مزایا را ایجاد می‌کند. برخی از مواد غذایی مانند گوشت، با القای آسیب اکسیداتیو همراه هستند؛ به این معنا که می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب برسانند و احتمال بروز سرطان را افزایش دهند.
علاوه بر این، افرادی که از رژیم غذایی غنی از چربی مانند ماکارونی، پنیر پیتزا، گوشت قرمز، غذاهای سرخ‌شده و همچنین غذاهایی که در دمای بالای ماکروویو پخته می‌شوند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان دهان قرار دارند. از طرف دیگر، ترکیباتی مانند ویتامین E، A و C، بتاکاروتن و سلنیوم یا خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود می‌توانند خطر ابتلا به سرطان دهان را کاهش دهند. نتایج یک متاآنالیز نشان داد که خطر ابتلا به سرطان دهان در افرادی با رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات به‌طور قابل‌توجهی کمتر است.
تأثیر مصرف کلسیم بر سلامت دندان‌ها
کلسیم ماده‌ای معدنی است که در بسیاری از غذاها یافت می‌شود و برای تشکیل و حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است. یکی از بخش‌های دندان که برای سلامت خود به جذب میزان کافی کلسیم نیاز دارد، مینای دندان است. توصیه پزشکان مبنی بر مصرف روزانه کلسیم به میزان 700 میلی‌گرم برای کودکان 1 تا 3 سال و 1000 میلی‌گرم برای کودکان بین 4 تا 8 سال است. کلسیم موردنیاز بدن می‌تواند از طریق شیر که منبع غنی کلسیم است تأمین شود؛ در غیر این صورت، شیر سویا (بدون لاکتوز) و فرآورده‌های لبنی دیگر مانند پنیر و کره نیز می‌توانند مؤثر واقع شوند.
زروستومیا (Xerostomia)
زروستومیا نوعی بیماری دهان است که با علائمی مانند کمبود بزاق و خشکی دهان قابل‌تشخیص است. این بیماری و اثرات مرتبط با آن بر سلامت دهان و دندان و همچنین کیفیت زندگی، ممکن است عوامل مختلفی داشته باشد که تمام آن‌ها به رژیم غذایی برمی‌گردند. معمولاً رژیم غذایی حاوی مقادیر زیادی از غذاهای خشک یا اسیدی و کافئین موجب تشدید خشکی دهان می‌شود.
منبع مواد مغذی مفید برای سلامت دهان و دندان
همان‌طور که بیان شد، ویتامین‌ها و مواد معدنی متعددی وجود دارند که می‌توانند برای سلامت دهان و دندان مفید واقع شوند. اما این ترکیبات مغذی و مفید را با مصرف چه مواد غذایی می‌توان به دست آورد؟
- کلسیم و فسفر: لبنیات کم‌چرب مانند شیر، ماست و پنیر، بادام و...
- آنتی‌اکسیدان‌ها: کیوی، کلم بروکلی، پرتقال، فلفل دلمه، توت‌فرنگی و...
- ویتامین C: گوجه‌فرنگی، آلبالو، سبزیجات دارای برگ‌های تیره، مرکباتی مانند پرتقال و نارنگی و...
- ویتامین A: فلفل دلمه‌ای قرمز، ماهی، مرغ، گوشت قرمز، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین، لبنیات و...
- ویتامین E: بادام، فندق، دانه کاج، برگ زردآلو، روغن‌های گیاهی آفتابگردان، سویا، زیتون، نارگیل و...
برای حفظ سلامت دندان‌ها، ابتدا باید رژیم غذایی خود را اصلاح کنید و مصرف مواردی مانند قند، شکلات، شیرینی، نوشابه و ... را به حداقل برسانید. در صورت حذف عوامل مخرب دندان و افزودن ترکیبات مفیدی مانند آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌های A، E و C و مواد معدنی، به‌طور کامل از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌شود. نظافت دندان‌ها شام نخ دندان، مسواک و شوینده دهان نیز در جایگاه خود می‌توانند نقش بسیار مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در سلامت دندان‌ها و دهان شما داشته باشند. فراموش نکنید که وضعیت دندان‌های خود را در دوره‌های 6 ماهه یا یک‌ساله بررسی کنید. شما می‌توانید درمان کامل دندان‌های خود را به دست دکتر صفورا امامی، متخصص درمان ریشه و کانال، بسپارید.