بارودنتالژیا؛ درد دندان پس از تغییر فشار اتمسفر

چگونه تغییرات فشار اتمسفر می‌تواند باعث ایجاد درد دندان شود؟

درد دندان که پس از تغییر فشار اتمسفر ایجاد می‌شود بارودنتالژیا (بارودنتالژی) نام دارد. این کلمه از دو بخش تشکیل شده است که خود نشان‌دهنده مفهوم واقعی این کلمه است. بخش بارو به معنای فشار و بخش اودنتالژیا نیز به معنای درد دندان است. این درد که معمولا حاد هم هست، معمولا زمانی رخ می‌دهد که یک تغییر ناگهانی در فشار محیط ایجاد می‌شود.

گاهی دندان بر اثر تغییر فشار اتمسفر دچار آسیب می‌شود که به آن باروتروما می‌گویند. تغییرات فشار ممکن است منجر به شکستگی بافت سخت دندان سالم یا ترمیم‌شده شود. این موضوع اولین بار در جنگ جهانی دوم شناخته شد. زمانی که خلبانان این جنگ دچار این نوع دندان‌درد شدند، آن را آیرودنتالژیا نامیدند. اما بعدتر این درد در غواصان نیز تشخیص داده شد. پس متخصصان متوجه شدند که علت اصلی ایجاد آن تغییرات فشار است و آن را بارودنتالژیا نامیدند.

در حال حاضر متخصصان دندانپزشکی تلاش می‌کنند که با بررسی دندان‌های ترمیم‌شده به‌ویژه در افرادی که دارای مشاغل خاص هستند تا حدودی شرایط ناشی از بارودنتالژیا را تسکین دهند. در ادامه مقاله از خانم دکتر صفورا امامی متخصص درمان ریشه دندان و عصب کشی دندان همراه ما باشید.

بارودنتالژیا چیست؟

دندان درد ناشی از تغییرات فشار بیشتر در غواصان و خلبانان دیده می‌شود چراکه آن‌ها اغلب با تغییرات فشار جو درگیر هستند. این اتفاق ممکن است در هر فعالیت دیگری که با تغییر فشار همراه است، رخ دهد. به‌عنوان‌مثال چتربازان، کوهنوردانی که به کوه‌های مرتفع می‌روند، پرسنل زیردریایی‌ها و افرادی که در اتاق‌های فشار پزشکی کار می‌کنند نیز ممکن است این درد را تجربه کنند. به‌طورکلی تغییرات ارتفاع و عمق باعث این نوع دندان درد می‌شود و درد ناشی از آن در ارتفاع یا عمق یکسان است.

قانون بویل (حجم گاز در دمای ثابت با فشار محیط اطراف رابطه عکس دارد)  عامل ایجاد بارودنتالژیا (دندان درد ناشی از فشار) است. درواقع زمانی که فشار محیط خارجی دندان از داخل آن کمتر شود این درد ایجاد خواهد شد. چراکه گازهایی در داخل دندان وجود دارند با تغییرات فشار فشرده‌شده و باعث ایجاد درد می‌شوند. گاز موجود در دندان ممکن است به دلایل مختلفی در داخل آن گیر افتاده باشد. گاز به دام افتاده در یک فضای عصبی مرده که عروق کمی دارد، به‌کندی پخش می‌شود. اما زمانی که در لیگامان پریودنتال (الیافی که دندان را به استخوان متصل می‌کنند) گیر می‌کند، به دلیل خون‌رسانی زیاد سریع‌تر پخش خواهد شد.

در باره علت درد ضربان دار دندان چه می دانید؟ کلیک کنید.

در شکستگی دندان با عصب زنده یا غیرزنده، گاز به دام افتاده می‌تواند برای مدت‌زمان متغیری احساس درد را ایجاد کند. پر کردگی های معیوب یا برخی شکستگی‌های جزئی دندان ممکن است به‌عنوان یک کانال یک‌طرفه برای گاز عمل کنند. کانالی که گاز از طریق آن به‌راحتی وارد دندان می‌شود اما خارج شدن آن از دندان باعث ایجاد درد شدیدی می‌شود.

این دندان درد (بارودنتالژی) بیشتر از اینکه یک بیماری باشد، علامت یک بیماری است. این درد درواقع شعله‌ور شدن شرایطی است که از قبل بدون علامت وجود داشته و با تغییر فشار اتمسفر از وجود خود خبر می‌دهد. به جدول زیر توجه کنید. در این جدول کلاس‌بندی، علائم و پاتولوژی این نوع دندان درد (بارودنتالژیا) را بیان کرده‌ایم. توجه کنید که منظور از کلمه صعود در آن رسیدن به سطح بالاتر و منظور از کلمه فرود رفتن به سمت پایین، سقوط کردن یا افتادن است.

باروترمای دندانی

باروترومای دندانی آسیب ناشی از تغییرات فشار است که هم در فشار زیاد و هم در فشار کم رخ می‌دهد. معمولا به خاطر یک بیماری که از قبل در حفره دهان وجود دارد رخ می‌دهد. توجه کنید که هرچه دندان در طول عمر خود درمان بیشتری داشته باشد، احتمال بروز مشکلات در اثر تغییر فشار جو در آن بالا می‌رود.

ترک دندان، پوسیدگی دندان، ترمیم دندان معیوب، پالپیت، نکروز پالپ، پریودنتیت آپیکال، پاکت پریودنتال و دندان نهفته شرایطی هستند که وجود آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد باروترومای دندانی شود. اگر دندان آسیب‌دیده باشد یا باکتری در محفظه آن گیر گرده باشد، تغییرات فشار باعث ایجاد درد در آن خواهد شد. حال اگر خود دندان نیز از قبل آسیب‌دیده باشد، فشار جوی مزید بر علت شده و می‌تواند دردی آزاردهنده را در فرد ایجاد کند. ترک دندان نیز باعث ورود هوا به دندان می‌شود که انقباض یا انبساط آن در طول تغییرات فشار باعث ایجاد درد در دندان خواهد شد.

باروسینوزیت

باروسینوزیت که به آن فشار سینوس یا باروترومای سینوسی نیز گفته می‌شود، التهابی حاد یا مزمن در یک یا چند سینوس پارانازال است که معمولا دردناک است. این التهاب با ایجاد اختلاف فشار (معمولا منفی) بین هوای حفره سینوس و اطراف آن ایجاد می‌شود. در اثر ایجاد این مورد ممکن است غشای حفره‌های سینوس پارانازال خونریزی کنند.

اختلاف فشار در بدن زمانی رخ می‌دهد که یک حفره پر از گاز قادر به برقراری ارتباط با قسمت خارجی بدن نبوده و باعث ایجاد فشار نابرابر می‌شود. هنگامی‌که اختلاف فشار داخلی و خارجی رخ می‌دهد، می‌تواند باعث درد، ادم یا آمبولی گاز عروقی شود. این نوع دردها در ریه‌ها، گوش میانی یا سینوس‌های فک بالا رخ می‌دهند.

باروسینوزیت ناشی از فشار بارومتریک در سینوس‌های فک بالا می‌تواند منشأ درد دندان باشد. معمولا قبل از ایجاد این درد سینوزیت حاد یا مزمن وجود دارد. تحریک گیرنده های درد در سینوس می‌تواند درد را به دندانها ارجاع بدهد بدون اینکه در دندانها مشکلی باشد. توجه کنید که باروسینوزیت، درد در سینوس است و معمولا در زمان نزول رخ می‌دهد. درحالی‌که بارودنتالژیا، درد دندان بوده و در زمان صعود اتفاق میافتد.

غواصی و تاثیرش بر دندان درد

در زمان غواصی بارودنتالژیا (دندان درد) ممکن است در هنگام نزول یا صعود ایجاد شود. غواصان معمولا این درد را در زمان شیرجه زدن یا به‌طورکلی در عمق 10 تا 25 متری که فشار محیط برابر 0.75 یا 1 اتمسفر است، آن را احساس خواهند کرد. باروترومای دندانی نیز می‌تواند در هنگام نزول یا صعود در غواصان اتفاق بیفتد. باروترومای ناشی از نزول زمانی رخ می‌دهد که فضای بسته پر از گاز نتواند فشار داخلی خود را با فشار خارجی تنظیم کند و درنتیجه بافت دندان آسیب خواهد دید.

یکی از بزرگ‌ترین شکایت‌های دندانپزشکی که معمولا از زبان غواصان می‌شنویم، احساس فشار در دندان است. این امر معمولا ناشی از توبولهای عاجی یا بافت پالپ در معرض آسیب است. در زمان نزول افزایش فشار هوا باعث ایجاد فشار در حفره دندان شده و درنهایت درد را ایجاد می‌کند. درد احساس شده در دندان غواص با عمق آب رابطه مستقیم دارد. این درد در زمان صعود که فشار آب کاهش پیدا می‌کند، بهبود می‌یابد. این هوای فشرده موجود در حفره‌های دندان معمولا از طریق پوسیدگی‌های ایجادشده در حاشیه ترمیم‌ها وارد می‌شود.

پالپیت ناشی از درمان‌های اخیر دندانپزشکی می‌تواند یکی دیگر از دلایل باروترومای دندان باشد. به‌طورکلی درمان دندان تا حدی باعث التهاب یا تورم پالپ می‌شود که این موضوع در چند روز اول پس از درمان باعث حساسیت بیشتر دندان خواهد شد. زمانی که به بافت ملتهب فشار وارد می‌شود، گازهای تولیدشده از روند التهاب منبسط‌شده و باعث ایجاد درد در حفره پالپ خواهند شد.

درصورتی‌که فرد قبل از غواصی دندان خود را کشیده باشد یا جراحی جزئی در دهان داشته باشد، التهابات ناشی از آن باید قبل از غواصی برطرف شوند. چراکه ممکن است افزایش فشار باعث ایجاد درد و خونریزی در ناحیه درمان شده بشود. درواقع باید گفت که توصیه کلی دندان‌پزشکان این است که پس از ترمیم جدید دندان، غواصی نکنید. به‌خصوص اگر قصد دارید شیرجه عمیق انجام دهید.

باروتروما در هنگام صعود در اثر منبسط شدن هوای فشرده محبوس شده در یک فضای بسته ایجاد می‌شود. این آسیب بیشتر در دندان‌هایی با درمان ناقص کانال ریشه یا ترمیم‌های قدیمی رخ می‌دهد.

در زمان فرود هوای فشرده‌شده به‌آرامی وارد دندان‌هایی می‌شود که به‌خوبی ترمیم نشده یا آسیب‌دیده‌اند. این هوا در زمان صعود نمی‌تواند به‌راحتی خارج شود. درواقع با کاهش عمق غواصی هوای محبوس شده منبسط‌شده و به بافت داخلی دندان فشار می‌آورد. این فشار باعث ایجاد دردی شدید در دندان و حتی گاهی شکستگی دندان خواهد شد. در موارد شدیدتر، زمانی که هوای محبوس شده در دندان به‌سرعت منبسط می‌شود، باعث ترکیدن دندان می‌شود.

پرواز و تاثیرش بر دندان درد

در ارتفاعات بالا در زمان پرواز، هم‌زمان با کاهش فشار خارجی، حجم گاز در دندان‌های آسیب‌دیده افزایش می‌یابد. این موضوع زمانی که گازها برای تنظیم فشار داخلی و خارجی نمی‌توانند از دندان خارج شوند، بر روی حفره‌ها و کانال‌های دندان تاثیر خواهد گذاشت. معمولا دندان‌هایی که به‌طور نامناسبی ترمیم شده‌اند، پوسیدگی‌های مکرر پیدا کرده‌اند ، شکستگی دارند یا به خاطر پرکردگی حباب هوا دارند، بیشتر در معرض بارودنتالژیا (دندان درد) هستند. تاجایی‌که اگر لایه‌سمان زیر روکش دندان‌ها حباب‌های ریز هوا داشته باشد، ممکن است روکش دندان به‌طور کامل جدا شود.

فرقی نمی‌کند که خلبانان در کابین‌های تحت‌فشار یا غیر تحت‌فشار باشند. درهرصورت بارودنتالژیا (دندان درد) ممکن است در ارتفاعات 5000 تا 35000 هزار پایی رخ بدهد. احتمال وقوع این مشکل در ارتفاعات 9000 تا 27000 پا بیشتر است. ممکن است این درد آن‌قدر جزئی باشد که خلبان آن را تحمل کرده و گزارشی ارائه ندهد. اما گاهی بارودنتالژی (دندان درد) آن‌قدر شدید است که خلبان را زمین‌گیر خواهد کرد.

مانور والسالوا

مانور والسالوا تکنیکی است که برای کاهش فشار داخلی انجام می‌شود. در این تکنیک فرد باید بازدم را از طریق سوراخ‌های بینی و با دهان بسته انجام دهد. این مانور برای از بین بردن اثرات تغییر فشار در سینوس‌ها و گوش‌ها مفید خواهد بود. درواقع این مانور فشار موجود در گوش میانی و قفسه سینه را افزایش داده و به‌عنوان وسیله‌ای برای برابر کردن فشار استفاده می‌شود. غواصان و خلبانان می‌توانند از همین روش ساده برای برابر کردن فشار و کاهش اثرات تغییر فشار استفاده کنند.

پیشگیری و تشخیص

کلید اصلی جلوگیری از درد دندان ناشی ار تغییر فشار اتمسفر (بارودنتالژیا) یا باروتروما حفظ سلامت دهان و دندان با معاینات منظم دندانپزشکی برای اطمینان از سلامت دندان‌های ترمیم‌شده و روکش شده است. دندان‌های ترمیم‌شده باید کاملا محکم باشند و حفره، شکستگی یا لب‌پر‌شدگی برای ورود هوا نداشته باشند. ازآنجایی‌که این دندان درد (بارودنتالژیا) فقط در زمان تغییر فشار اتفاق میافتد، شبیه‌سازی شرایط برای تشخیص دندان آسیب‌پذیر بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. اما وقتی می‌دانیم بیمار با تغییرات فشار اتمسفر درگیر است شناسایی دندان‌های در معرض خطر، پوسیدگی‌ها، شکستگی‌ها، دندان‌های پرشده معیوب و آسیب‌های پری اپیکال بسیار اهمیت دارد.

در بسیاری از مواقع ممکن است پزشک متوجه دندان آسیب‌دیده نشود. درواقع این دندان ظاهری سالم دارد اما در زمان تغییرات فشار خود را نشان می‌دهد. برای بیمارانی که غالبا پرواز یا غواصی می‌کنند و در معرض این خطر هستند، انجام معاینات دوره‌ای دندانپزشکی شامل رادیوگرافی‌های پری اپیکال و رادیوگرافی پانورامیک (OPG) هر سه تا پنج سال و انجام تستهای بررسی حیات دندان ضروری است. در این معاینات باید توجه دقیقی به پاتوز پری اپیکال، ترمیم‌های معیوب، پوسیدگی‌های ثانویه و سایشهای دندان بشود.

بیشتر موارد بارودنتالژی (دندان درد) ناشی از ترمیم‌های معیوب دندان یا پوسیدگی‌های گسترش‌یافته در عاج آن است. دلایل دیگر می‌تواند پالپیت همراه با التهاب پری اپیکال یا بلافاصله بعد از ترمیم دندان باشد. تغییر فشار نیز علت شکستگی دندان‌های ترمیم شده است. این شکستگی ناشی از انبساط و انقباض گاز به دام افتاده در میان ناحیه ترمیم‌شده و بخش سالم دندان است که درد را ایجاد می‌کند و باعث شکستگی دندان می‌شود.

برخی مواد پرکننده نسبت به دیگر مواد در بهبود درد دندان (بارودنتالژیا) کارآمدتر هستند. در آزمایشگاه گروه سمانهای رزینی، گروه‌ فسفات روی و گلس‌آينومرها در فشارهای متفاوت آزمایش شدند. در میان این مواد گروه سمانهای رزینی با بهترین ماندگاری و ریزنشت کمتر نسبت به دیگر مواد به‌عنوان بهترین ماده پرکننده شناخته شدند. این موضوع احتمالا به دلیل انعطاف‌پذیری این مواد است.

اگر بارودنتالژی (دندان درد) ناشی از پالپیت برگشت‌پذیر باشد، برای کاهش اثر آن می‌توان از زینک اکساید اوژنول استفاده کرد. اگر پالپ دندان باز باشد انتخاب روش مناسب برای درمان ریشه دندان بیشتر از پالپکتومی و پالپ کپینگ اهمیت دارد. اگر بیمار به‌طور مکرر پرواز می‌کند، خدمه پرواز یا غواص است، بهتر است به‌طور مرتب دندان‌های ترمیم‌شده بررسی‌شده و پوسیدگی‌های فعال بلافاصله درمان شوند. این موضوع باعث می‌شود که احتمال دندان درد (بارودنتالژیا) در بیماران پرخطر کاهش یافته و آن‌ها می‌توانند بدون هیچ مشکلی به فعالیت‌های موردعلاقه خود بپردازند.