باوجوداینکه اغلب مراجعه‌ها به دندانپزشکی برای درمان شکستگی و پوسیدگی یا کشیدن دندان عقل انجام می‌شود، اما بسیاری دیگر از مشکلات دهان و دندان وجود دارند که فرد ممکن است با آن روبه‌رو شود. یکی از شرایط نادر که در تعداد کمی از مردم دیده می‌شود، کیست دندان است. کیست دندان معمولاً ناگهانی ایجاد نمی‌شود؛ بلکه به‌مرورزمان و بدون درد جای خود را در دهان باز می‌کند و بسیاری افراد تا مدت‌ها از وجود آن بی‌خبر می‌مانند. برخی افراد نیز کیست دندان را با آبسه اشتباه می‌گیرند.
کیست‌های دندانی می‌توانند جدی باشند و در صورت عدم کنترل، ممکن است منجر به عوارض شدیدتر و احساس درد شوند. کیست‌ها لزوماً برای مدت طولانی عفونی نمی‌شوند؛ زیرا می‌توانند ماه‌ها یا سال‌ها بدون بروز علائم به‌آرامی رشد کنند و آسیب‌های دائمی به‌جای بگذارند. بنابراین، بهترین کار پیشگیری است. با بهره‌گیری از دانش به‌روز و مهارت دکتر صفورا امامی، متخصص درمان ریشه و کانال، می‌توانید از مناسب‌ترین و موفق‌ترین روش‌های درمانی بهره بگیرید و وضعیت دندان‌های خود را همواره در بهترین حالت ممکن حفظ کنید.
کیست دندانی چیست؟
کیست دندان وضعیتی نادر و اساساً یک کیسه بسته از بافت‌ها است. برخی از کیست‌ها با هوا پرشده‌اند؛ درحالی‌که برخی دیگر پر از بافت نرم یا مایع هستند. کیست‌ها عموماً در بافت‌های نرم دهان مانند لثه، لب و اطراف یا کنار دندان درون استخوان فک ایجاد می‌شوند. آن‌ها معمولاً به‌آرامی رشد می‌کنند و می‌توانند علت اصلی تحریک، درد در فک یا حتی عوارض بدتری باشند.
اگر کیست به یک عارضه تبدیل شود، ممکن است به انجام یک جراحی بزرگ برای برداشتن قسمتی از فک نیاز پیدا کنید. کیست می‌تواند در بافت‌های مختلف دهان، صورت یا فک شکل بگیرد. در بیشتر موارد هنگامی‌که کیست‌ها برای اولین بار شروع به تشکیل می‌کنند، فاقد عفونت هستند.
دلایل اصلی و علت ایجاد کیست‌های دندانی
کیست‌های دندانی معمولاً در نوک ریشه‌های دندان مرده یا در حال مرگ شروع به شکل‌گیری می‌کنند. ازجمله اصلی‌ترین دلایل تشکیل این کیست‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد غیرطبیعی دندان
- رشد نامناسب دندان‌ها و نحوه قرارگیری آن‌ها در دهان
- یک عصب‌کشی یا درمان ریشه که به‌طور طبیعی یا درنتیجه عدم مهارت دندانپزشک شکست‌خورده باشد
- به دلیل سندرم ژنتیک یا سندرم گورلین (اگر این مورد وجود داشته باشد، عوامل دیگری نیز در تشکیل کیست دخیل خواهند بود)
- تشکیل کیست در اطراف روکش (و ریشه) دندان‌های مدفون (دندان‌های عقل که دفن شده‌اند از علل شایع تشکیل کیست هستند)
- دندان‌های عفونی‌شده یا پوسیده بر اثر ضربه و ... که درمان‌نشده باشند
آبسه دندان، کیست نیست!
در بسیاری موارد ممکن است شاهد ایجاد آبسه در مجاورت کیست یا داخل آن باشیم و این وضعیت می‌تواند شرایط را در برخی بیماران پیچیده کند. واقعیت این است که آبسه مشابه کیست است؛ اما به دلایل متعددی آن را متفاوت میدانیم. آبسه نشان‌دهنده عفونت حاد (تهاجم باکتریایی) است و معمولاً نجات دندان آسیب‌دیده نیاز به جراحی کانال ریشه دارد. معمولاً غافل ماندن از آبسه کار دشواری است؛ زیرا درد شدید یا ضربان دار ازجمله علائم آن به شمار می‌آید. این درد با التهاب، ورم، تب و احساس خستگی همراه است و حتی ممکن است با احساس وجود طعم و بوی نامطبوع در دهان همراه باشد.
علت اصلی دندان آبسه کرده، باکتری‌های موجود در لثه است. در بیشتر موارد، این اتفاق به دلیل پوسیدگی دندان رخ می‌دهد. بیشتر کیست‌های دندانی عفونی نیستند؛ اما در صورت عفونت، آبسه نامیده می‌شوند. معمولاً آبسه در کیست دندان یا نزدیک آن ایجاد می‌شود. اگر بیمار آبسه کوچکی داشته باشد، می‌تواند آن را با آنتی‌بیوتیک درمان کند. این در حالی است که آبسه بزرگ باید توسط جراح دندان برداشته شوند.
انواع کیست دندان
یکی از مهم‌ترین نکاتی که بیماران دندانپزشکی باید بدانند این است که انواع مختلفی از کیست وجود دارد. رایج‌ترین انواع کیست دندان شامل موارد زیر هستند:
-
کیست پری اپیکال
کیست پری اپیکال رایج‌ترین کیست دندان است و بانام‌های مختلفی شناخته می‌شود. دندان‌پزشکان ممکن است از آن به‌عنوان کیست رادیکولار، کیست پریودنتال اپیکال، کیست انتهای ریشه یا فقط کیست دندان یاد کنند. این کیست در اثر مرگ یا نکروز بافت پالپ داخل دندان ایجاد می‌شود. مرگ پالپ معمولاً درنتیجه پوسیدگی یا آسیب دندان ایجاد می‌شود. هنگامی‌که نکروز (از بین رفتن گردش خون در دندان) رخ می‌دهد، باعث التهاب و انتشار سموم می‌شود (معمولاً در انتهای نوک ریشه). ازاین‌رو به‌عنوان کیست انتهای ریشه نیز شناخته می‌شود.
در بیشتر موارد، درمان چندان پیچیده نیست. به‌منظور بهبود بیمار، دندانپزشک باید درمان ریشه انجام دهد. درصورتی‌که بیمار از درمان ریشه جواب نگیرد، دندانپزشک باید دندان مرده را خارج کند. این تنها راه دسترسی به کیست، برداشتن آن و تمیز کردن ناحیه آلوده است. بهترین راه برای اطمینان از اینکه التهاب یا عفونت دوباره ظاهر نشود، پر کردن ناحیه با دندان مصنوعی است. برای جلوگیری از تشکیل مجدد کیست، دندان پزشکان معمولاً کانال ریشه برگشتی را پر می‌کند.
-
کیست ادونتوژنیک
گروهی از کیست‌های دندانی که اغلب در استخوان فک یافت می‌شوند، کیست‌های ادونتوژنیک هستند. این نوع کیست اغلب قبل از اینکه علائم قابل‌توجهی ایجاد کنند، بسیار بزرگ می‌شوند.
-
کیست دنتی ژروس
این کیست معمولاً در ناحیه دندان‌های عقل پایین یا دندان‌های نیش بالایی دائمی ظاهر می‌شود و در اطراف تاج دندان باز نشده تشکیل می‌شود. چیزی که در بیشتر موارد باعث ایجاد این کیست می‌شود، فشاری است که دندان در حال رویش به فولیکول وارد می‌کند. فشار از جریان طبیعی خون جلوگیری می‌کند و به همین دلیل ممکن است مایع بین بافت غشای مینای دندان و قسمت تاج دندان تجمع یابد. این مایع باعث التهاب و عفونت می‌شود که نتیجه آن اغلب یک کیست دندانی است. متأسفانه تنها راه درمان این کیست، کشیدن دندان و برداشتن کیست با جراحی است.
-
کراتوسیست ادونتوژنیک
به‌احتمال‌زیاد بیماران متوجه این کیست ناحیه عقبی فک پایین یا آرواره می‌شوند. این کیست باوجوداینکه نام پیچیده و ترسناکی دارد، اما تقریباً شبیه به سایر کیست‌های دندانی است. برای تشخیص این نوع کیست بهتر است از بیوپسی، آنالیز میکروسکوپی و اشعه ایکس استفاده شود. متأسفانه متخصصان نیز نمی‌توانند علت این کیست را دقیقاً مشخص کنند.
برخی دندان‌پزشکان بر این باورند که کیست در محلی که دندان باید وجود داشته باشد ظاهر می‌شود تا ناحیه را پر کند. متخصصان دیگر فکر می‌کنند که این کیست درواقع توموری است که از لایه دندان آسیب‌دیده یا مرده به وجود می‌آید. تنها راه درمان این نوع کیست توسط دندان‌پزشکان، برداشتن آن از طریق جراحی است. کیست ممکن است دوباره ظاهر شود و به همین دلیل، دندان‌پزشکان معمولاً درمان را بعد از جراحی تجویز می‌کنند.
چگونه بفهمم کیست دندان دارم؟
یک کیست دندانی کوچک که در داخل استخوان فک ایجاد می‌شود، ممکن است در عکس اشعه ایکس قابل‌مشاهده باشد. کیست‌های بزرگ‌تر ممکن است باعث ایجاد تورم‌های سفت در صورت شوند. همچنین ممکن است دندان‌های شما به‌سرعت در ناحیه آسیب دنده ناشی از کیست حرکت کند و کج شود. تأیید تشخیص کیست از طریق بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت) در حین برداشتن ضایعه بافت انجام می‌شود. زیرا تومورهای دیگری نیز وجود دارند که ممکن است شبیه کیست باشند؛ اما درمان آن‌ها بسیار متفاوت است. اشعه ایکس دوره‌ای دندان برای شناسایی کیست‌های دندانی و سایر ناهنجاری‌های استخوانی ضروری است.
چگونه می‌توان از تشکیل کیست دندانی جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از تشکیل کیست‌ها، مراقبت و حفظ سلامت دهان و دندان از اهمیت بالایی برخوردار است. ازآنجاکه فعالیت باکتری‌ها اغلب عامل اصلی ایجاد کیست‌ها است، مواردی مانند مسواک زدن، استفاده از نخ دندان، استفاده از دهان‌شویه و حفظ یک رژیم غذایی مناسب می‌توانند در پیشگیری مؤثر واقع شوند. بنابراین، برای حفظ سلامت دندان‌ها و جلوگیری از بروز پوسیدگی و عفونت بهتر است رژیم غذایی کم قند و بدون سیگار و نوشابه را انتخاب کنید.
دندان‌هایی که زنده هستند (دارای اعصاب و مویرگ‌های خونی زنده)، در موارد نادر در کنار آن‌ها کیست ایجاد می‌شود. اگر اعصاب دندان بمیرد (درنتیجه عفونت یا ضربه)، باید به‌طور حرفه‌ای درمان شود تا از تبدیل‌شدن به منبع عفونت جلوگیری به عمل بیاید. در صورت موفقیت‌آمیز بودن درمان، بافت‌های کنار ریشه دندان نباید برای ایجاد کیست (یا آبسه) تحریک شوند. به همین دلیل است که مراجعه منظم به دندان پزشک پس از انجام درمان‌های دندانی بسیار مهم است.
گاهی اوقات، دندانپزشک شما نگران این است که ممکن است یک دندان دفن شده داشته باشید. برای بررسی موارد این‌چنینی و وضعیت کلی دندان‌ها، توموگرافی کامپیوتری سه‌بعدی (i-CAT) توصیه می‌شود. توموگرافی می‌تواند به تشخیص کیست‌ها زمانی که هنوز کوچک هستند کمک کند و یا با از بین بردن نقطه شروع احتمالی، از تشکیل کیست جلوگیری کند.
بیشتر بخوانید؛ عصب کشی دندان
عوارض عدم درمان کیست دندانی
کیست‌های دندانی معمولاً توسط بیماران با آبسه اشتباه گرفته می‌شوند و درمان آن‌ها به دلایل مختلف به تعویق می‌افتد. این در حالی است که عدم درمان کیست با عوارض جدی همراه است. این عوارض شامل موارد زیر هستند:
- لق شدن، کج شدن یا افتادن دندان
- عدم عملکرد نرمال میان لثه و دندان‌ها
- دردهای شدید در ناحیه دهان و دندان
- انبساط استخوان فک و تضعیف فک در بلندمدت
- آسیب دیدن دندان‌های سالم مجاور دندان خراب
- جابه‌جایی بافت‌های طبیعی لثه و فک و خرابی کامل دندان‌های مجاور
- بی‌حس شدن اجزاء صورت بیمار (زمانی که تحت‌فشارهای عصبی باشد)
همان‌طور که بیان شد، کیست‌ها با آبسه متفاوت هستند و درمان آن‌ها می‌تواند بسیار دشوارتر باشد. آبسه‌ها اغلب با استفاده از آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند؛ اما این امر تنها در مورد تعداد انگشت شماری از کیست‌ها صدق می‌کند. زیرا معمولاً کیست‌ها در مراحل اولیه شناسایی نمی‌شوند و زمانی برای بیماران قابل‌تشخیص می‌شوند که به درمان جدی نیاز است. توجه داشته باشید که در صورت به تعویق انداختن درمان، عواقب آن می‌توانند جبران ناپذیر باشند. شما می‌توانید با مراجعه به دکتر صفورا امامی، متخصص و جراح ریشه دندان، بهترین روش‌های درمانی را دریافت کرده و سطح سلامت دهان و دندان خود را در بهترین حالت ممکن حفظ کنید.
