آپیکوکتومی یک عمل جراحی ساده و جزئی است که روی کودکان و بزرگسالان به عنوان روشی برای درمان دندان‌های در معرض خطر و جلوگیری از عوارض بالقوه‌ی جدی انجام می‌شود. جراحی آپیکوکتومی (Apicoectomy) به عنوان جراحی انتهای ریشه نیز شناخته می‌شود. دلیل این امر، برداشتن نوک ریشه دندان و بافت اطراف آن است. این عمل، جراحی اپیکال یا جراحی آپیکو نیز نامیده می‌شود که به راس یا انتهای دندان اشاره دارد.
اگر دندان پزشک به شما می‌گوید که شما به جراحی اپیکال احتیاج دارید، احتمالاً به این دلیل است که حتی اگر روی دندان‌های شما از قبل، درمان کانال ریشه انجام شده است، التهاب و عفونت باقیمانده در نزدیکی نوک ریشه همچنان وجود دارد که به استخوان فک شما رسید است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جراحی آپیکو، استفاده از این روش در درمان دندان و مزایا و معایب آن، ادامه این مطلب از دکتر صفورا امامی، متخصص درمان ریشه دندان و کانال را حتما دنبال کنید.
جراحی آپیکو چیست و چه پزشکانی آن را انجام می‌دهند؟
آپیکوکتومی ممکن است توسط دندانپزشک انجام شود. اگر چه اغلب توسط یک متخصص ریشه انجام می‌شود. این روش توسط جراح یا اندودنتیست انجام می‌شود و معمولاً هنگامی توصیه می‌شود که درمان ریشه کانال استاندارد، بر روی دندان انجام شده باشد اما برای نجات دندان و جلوگیری از عوارض بعدی کافی نیست. در مواردی که نگرانی آناتومیکی با نوک ریشه وجود دارد، مانند تجمع آلودگی در فضای ریشه و در کنار آن. در این مواقع، عمل آپیکوکتومی می‌تواند برای جلوگیری از مشکلاتی که بعدا می‌تواند روی چندین دندان تاثیر بگذارد مفید باشد.
اگر دندانپزشک شما یک عمل جراحی آپیکو را توصیه می‌کند، به این دلیل است که هیچ گزینه‌ی واقعی دیگری جز برداشتن کل دندان شما نیست. در این صورت، برای جلوگیری از تغییر مکان دندان‌های مجاور، به کاشت، بریج یا دندان مصنوعی متحرک احتیاج دارید. آپیکو یک عمل جراحی جزئی است که در آن ریشه دندان برداشته می‌شود و بعد از آن مهر و موم می‌شود. این عمل معمولا توسط یک متخصص اندودنتیکس انجام می‌شود. یعنی دندانپزشکی که در تشخیص و درمان درد ناشی از بیماری کانال ریشه تخصص کافی دارد.
آیا جراحی آپیکوکتومی دندان دردناک است؟
آپیکو می‌تواند تهاجمی‌تر از یک جراحی معمول کانال ریشه باشد؛ به این معنی که زمان بهبودی معمولا دردناک‌تر است. بیماران برای جلوگیری از هرگونه درد، بی‌حسی موضعی را در حین عمل اپیکوکتومی انجام می‌دهند. البته ناراحتی و تورم جزئی بعد از عمل طبیعی است.
درد پس از عمل معمولاً در طی چند روز اول به طور مداوم کاهش می‌یابد. طوری که، بیش از یک سوم بیمارانی که برای این عمل مراجعه می‌کنند، ترجیح می‌دهند از داروهای ضد درد استفاده نکنند. آن دسته از بیمارانی هم که دارو مصرف کردند، تسکین با استفاده از مسکن‌های بدون نسخه را کافی دانستند.
روش کار جراحی انتها ریشه دندان چگونه است؟
برای جراحی آپیکو (جراحی انتها ریشه دندان)، قبل از انجام هر کاری بی‌حسی موضعی به شما داده می شود تا اطراف دندان آسیب دیده را بی حس کند. در این روش، اندودنتیست شما لثه را برش داده و بافت لثه را به سمت کنار می‌کشد تا به ریشه برسد. معمولاً همانند هر بافت آلوده اطراف ریشه، فقط چند میلیمتر از ریشه برداشته می‌شود. پس از برداشتن نوک ریشه، کانال ریشه داخل دندان تمیز و با یک پرکننده کوچک مهر و موم می‌شود تا از عفونت در آینده جلوگیری کند. متخصص ریشه دندان ممکن است برای اطمینان درمان دندان و فک شما، عکس دیگری با اشعه ایکس بگیرد تا هیچ فضایی در آنجا نباشد که بتواند عفونت جدیدی را در آنجا ایجاد کند.
سپس بافت بخیه زده می‌شود. به مرور لثه شما بهبود پیدا می‌کند. استخوان فک شما نیز در نهایت در نتیجه پر شدن انتهای ریشه بهبود می‌یابد. به طور کلی نباید احساس درد و ناراحتی زیادی داشته باشید. عمل اپیکواکتومی معمولا از ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. البته محل قرارگیری دندان و پیچیدگی ساختار ریشه می‌تواند بر زمان مورد نیاز برای تکمیل جراحی تاثیر بگذارد.
پس از عمل جراحی و بهبودی، ممکن است کمی ناراحتی یا تورم داشته باشید که طی چند روز آینده به تدریج کاهش می‌یابد و در عرض یک یا دو روز شما می‌توانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. پزشک برای کمک به مبارزه با عفونت مجدد یا جلوگیری از عفونت بعد از عمل، آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. برای درد هم، داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن باید کافی باشد. بخیه‌ها معمولا ظرف یک هفته برداشته می‌شوند. در حین انجام بخیه‌ها، باید مراقب مسواک زدن و نخ دندان کشیدن خود در نزدیکی محل جراحی باشید.
میزان موفقیت عمل اپیکوکتومی
عمل آپیکو (Apico)، به عنوان روش‌های معمول سرپایی دندانپزشکی در نظر گرفته می‌شود. حدود ۹۷ درصد از بیماران، بعد از جراحی آپیکال تا پنج سال بعد هنوز نتایج عالی و در بیش از ۷۵ درصد موارد، پس از ۱۰ تا ۱۳ سال نتایج خوبی دارند. یک منبع معتبر نشان داده است که عمل جراحی آپیکو راهی مطمئن برای حفظ دندان‌های تحت تاثیر عفونت یا سایر مشکلات ریشه است.
خطرات و عوارض جراحی اپیکوکتومی
در موارد نادر ممکن است دچار عفونت یا آسیب عصبی شوید. با این حال، این عوارض بعید به نظر می‌رسد و می‌تواند با انواع مختلفی از روش‌های دندانپزشکی و نه فقط با عمل آپیکو رخ دهد.
شکست در عمل آپیکو
اگر جراحی آپیکو نتواند باعث بهبود علائم شود یا به درستی بهبود نیابد، اپیکوکتومی به عنوان یک شکست شناخته می‌شود. البته از موارد نادر است. بخصوص اگر متخصص ریشه دندان شما در این روش تجربه کافی داشته باشد. یک مطالعه معتبر در سال ۲۰۱۱ نشان داد که علت اصلی نارسایی جراحی آپیکال، وجود شکاف در قسمت انتهای ریشه است که باعث می‌شود که باکتری‌ها دوباره به داخل دندان نشت کنند.
اگر به عمل آپیکو نیاز دارید، آن را جدی بگیرید
آپیکو یک عمل جراحی سرپایی معمول است. در صورتیکه درمان استاندارد کانال ریشه برای نجات دندان کافی نباشد، انجام می‌شود و می‌تواند در جلوگیری از عوارض جدی شامل سلامت دهان و فک شما بسیار مهم باشد. در صورتی که عمل کانال ریشه ناموفق باشد آپیکو انجام می‌شود. توجه داشته باشید که جایگزین جراحی آپیکوکتومی، برداشتن کل دندان شما است. بنابراین، اگر دندانپزشک به شما جراحی نوک ریشه را توصیه می‌کند، آن را جدی بگیرید و در تصمیم‌گیری در مورد جراحی آپیکو، تاخیر نکنید. ممکن است عفونت در اطراف یکی از دندان‌های شما گسترش یابد و باعث ایجاد مشکلات جدی در بهداشت دهان و دندان شود.
به طور معمول، درمان دندان با درمان‌های معمول ریشه در داخل دندان به نام محفظه پالپ انجام می‌شود. پالپ دارای بافت زنده است که از اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های همبند تشکیل شده است که دندان را زنده نگه می‌دارد. سیستم کانال ریشه از این محفظه منشعب می‌شود. در صورت التهاب یا عفونت پالپ، درمان ریشه که به عنوان درمان کانال ریشه شناخته می‌شود، مورد نیاز است و می‌تواند به چند دلیل اتفاق بیفتد: اقدامات مکرر دندانپزشکی روی دندان، آسیب‌هایی مانند ترک، تراشه یا حتی شکستگی. اگر پالپ بمیرد، محفظه پالپ و کانال‌ها می‌توانند آلوده شوند که این عفونت در نهایت می‌تواند به استخوان فک برسد.
پالپ دندان آسیب دیده یا پوسیده می‌تواند منجر به دندان درد شدید شود و به منظور جلوگیری از نیاز به استخراج، درمان کانال ریشه ضروری است. هنگامی که درمان کانال ریشه به روش‌های معمول موثر نباشد، انجام جراحی ریشه لازم می‌شود. آپیکو آخرین فرصت برای نجات دندان آسیب دیده است. زیرا در غیر این صورت، نیاز به برداشتن کانال ریشه است. این روش در صورت ادامه التهاب عفونت در ناحیه استخوانی در انتهای دندان شما پس از درمان ناموفق ریشه است.
دندانپزشک بافت لثه را در نزدیکی دندان باز می‌کند تا استخوان زیرین مشخص شود و بافت آلوده برداشته شود. انتهای ریشه نیز برداشته می‌شود. پس از آن، پرکننده کوچک را برای مهر و موم کانال ریشه قرار داده می‌شود. بی‌حسی‌های موضوعی این روش راحت می‌کند و بیشتر بیماران روز بعد به فعالیت‌های عادی خود برمی‌گردند.
چگونه می توانم برای جراحی آپیکوکتومی خود آماده شوم؟
قبل از عمل آپیکو، دندانپزشک شما دستورالعمل‌های دقیقی به شما ارائه می‌دهد که به شما کمک می‌کند برای درمان جراحی آماده شوید. باید درباره هرگونه درمان جراحی که در گذشته داشته‌اید، بحث شود. به خصوص اگر شما واکنش نامطلوبی داشته‌اید. اندودنتیست شما داروهای فعلی شما را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که داروهای شما بر روی کار تأثیر منفی نخواهد گذاشت. باید حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از جراحی از غذا خوردن اجتناب کنید. البته هنگام تعیین وقت مشاوره، دستورالعمل‌های خاص دیگری را نیز به شما ارائه خواهد شد.
بعد از عمل جراحی آپیکو چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از عمل آپیکو، باید از نزدیک دندان‌ها و لثه‌ها را از نظر علایم نارسایی درمان یا عفونت کنترل کنید. اگر درد شما بدتر شد و تورم افزایش یافت یا علائمی از عفونت مانند زخم در لثه، التهاب یا تب مشاهده کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. این‌ها همه علائم هشدار دهنده هستند مبنی بر اینکه شما ممکن است نیاز به درمان مجدد و ترمیم اضطراری داشته باشید.
عفونت دندان
معمولاً کار‌های زیادی برای درمان عفونت کانال ریشه انجام می‌شود اما کانال‌های ریشه به دلایل مختلف ممکن است مجددا آلوده شوند. پوسیدگی جدید یا مکرر، کانال‌های جانبی اضافی که از قبل کشف نشده‌اند، از کانال اولیه در انتهای ریشه دندان منشعب می‌شوند و گاهی اوقات کلسیفیکاسیون یعنی باریک شدن و سخت شدن کانال‌ها، واکنش به ضربه یا پیری است که می‌تواند کانال‌ها را مسدود کرده و از تمیز شدن کامل آن‌ها با درمان‌های معمول کانال ریشه جلوگیری کند. گاهی اوقات درمان مجدد کانال ریشه ممکن است عملی نباشد یا حتی ممکن است دندان را به خطر بیاندازد.
به عنوان مثال، دسترسی به کانال‌های دندان که دارای یک تاج و یک پایه است، ممکن است نیاز به جدا کردن کل ترمیم داشته باشد که این امر می تواند دندان را ضعیف‌تر کند. در چنین مواردی، جایگزین بهتر درمان عفونت از انتهای ریشه دندان به جای انتهای تاج، آپیکو است. در واقع یک پرکننده کوچک در انتهای کانال ریشه قرار می‌گیرد تا کانال مهر و موم شده و از عفونت بیشتر جلوگیری شود. بخیه‌ای هم برای بستن بافت لثه گذاشته می‌شود.
بهبودی بعد از جراحی آپیکو
بهبودی پس از جراحی آپیکوکتومی ناحیه، با تشکیل استخوان جدید به وجود می‌آید و به عملکرد طبیعی خود باز می‌گردد. برخلاف درمان‌های عادی کانال ریشه، عمل آپیکو یک روش جراحی از طریق لثه است. بعد از این که ناحیه کاملاً با بی حسی موضعی بی حس شد، یک برش کوچک از طریق بافت‌های لثه در سطح ریشه آسیب‌دیده ایجاد می‌شود و اجازه دسترسی مستقیم به بافت‌های اطراف اپیکال آلوده را می‌دهد.
در واقع بافت ملتهب یا آلوده در نزدیکی اطراف نوک ریشه همراه با چند میلیمتر از نوک ریشه خود را از بین می‌برد و سپس پرکننده بسیار کوچک در انتهای کانال ریشه قرار می‌گیرد تا کانال مهر و موم شده و از عفونت بیشتر جلوگیری کند. پس از آن، چند بخیه زده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که بافت‌های لثه بسته شده است و به درستی بهبود یافته است. در صورت لزوم، از پیوند استخوان یا سایر روش‌ها برای کمک به پر شدن استخوان استفاده می‌شود. به ویژه اگر عفونت قابل توجهی بر جای بگذارد. با گذشت زمان عدم وجود عفونت باعث بهبودی ناحیه و بازگشت به عملکرد طبیعی می‌شود.
آیا درمان قبلی کانال ریشه می تواند مجدد آلوده شود؟
درمان کانال ریشه قبلی به دلایل مختلف می‌تواند مجدداً آلوده شود. اگر درمان ریشه کانال ریشه امکان پذیر نباشد، عمل جراحی آپیکو، یک گزینه برای نجات دندان است. همانطور که گفتیم، در این عمل یک برش کوچک در بافت لثه در سطح عفونت ایجاد می‌شود که اجازه می‌دهد عفونت و نوک ریشه برداشته شود.
درمان مرسوم کانال ریشه، شامل سوراخ کردن و دسترسی به محفظه پالپ از طریق سطح گاز گرفتن دندان از پشت دندان جلویی است. بافت التهابی آلوده از محفظه آلوده پالپ و کانال‌های ریشه برداشته می‌شود و فضا ضدعفونی می‌شود. با ابزارهای انعطاف پذیر کوچک شکل می‌گیرد و مهر و موم می‌شود. سپس یک ماده پرکننده موقت یا دائمی برای پوشاندن سوراخ دسترسی قرار می‌گیرد. از کلاهک تاج دائمی هم اغلب برای جایگزینی ساختار از دست رفته دندان و محافظت از دندان در برابر فشار و آسیب بیشتر استفاده می‌شود.
در این مطلب از دکتر صفورا امامی، به معرفی روش جراحی آپیکو پرداخته شد. متخصصان ریشه هنگام انجام عمل ریشه، از فناوری‌های پیشرفته مانند چراغ‌های فیبر نوری، میکروسکوپ‌های عملیاتی و آلترا سونیک که از طریق لرزش با فرکانس بالا تمیز می‌شوند، استفاده می‌کنند. متخصصان ریشه با استفاده از رادیوگرافی یا اشعه ایکس، سی تی اسکن، توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی که نماهای سه بعدی ایجاد می‌کنند، کانال‌های ریشه را بررسی می‌کنند و بیماری را تشخیص می‌دهند که در غیر این صورت ممکن است شناسایی نشود. این فناوری‌های پیشرفته دید بسیار دقیق دندان را به دندانپزشکان ارائه می‌دهند و باعث می‌شود درمان سریع، راحت و موفقیت آمیز باشد.
به طور کلی این عمل فقط در مواردی انجام می‌شود که درمان مجدد ریشه دندان به طور معمول عملی نباشد و می‌تواند باعث مداوای دندان‌های تحت درمان ریشه شود و برای سال‌ها، سلامت را به دندان‌ها، استخوان و بافت‌های لثه بازگرداند.
