همان‌طور که میدانید، پوسیدگی دندان موضوعی نیست که بتوان به آن بی‌اعتنایی کرد. نادیده گرفتن یک دندان پوسیده موجب پیشروی عفونت و خراب شدن سایر دندان‌ها می‌شود. بنابراین، می‌توان در مراحل اولیه پوسیدگی و به‌محض مطلع شدن از آن با مراجعه به دندانپزشک و شروع پروسه درمان، دندان را نجات داد.
عصب کشی دندان یکی از بهترین و مؤثرترین درمان‌های حال حاضر برای نجات دندان‌ها است. اما سؤالات زیادی درباره نحوه انجام عصب کشی، میزان درد و مراقبت‌هایی که بعد از عصب کشی لازم است انجام شوند وجود دارد که در این مطلب می‌خواهیم به‌صورت گسترده‌ای به آن‌ها بپردازیم.
بسیاری از دندان پزشکان، عصب کشی دندان‌هایی که با پوسیدگی شدید همراه هستند و اکثر درمان‌های مجدد ریشه را به دلیل سختی کار به متخصص درمان ریشه و کانال (اندودنتیست) واگذار می‌کنند. این امر موجب بالاتر رفتن احتمال موفقیت درمان و اطمینان از نتیجه کار می‌شود. دکتر صفورا امامی یکی از حرفه‌ای‌ترین و باتجربه‌ترین متخصصان درمان ریشه و کانال در ایران است که دانش خود را در قالب مرغوب‌ترین موارد درمانی در اختیار شما عزیزان قرار می‌دهد تا از رضایت و سلامت دندان‌های شما اطمینان حاصل شود.
عصب کشی دندان چیست؟
روت کانال (Root Canal) یا عصب کشی دندان یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های درمان دندان پوسیده و عفونی است. روت کانال مراحل حذف قسمت پوسیده پالپ (قسمت نرم دندان)، خالی کردن کانال‌های دندان (محفظه داخلی ریشه) و پر کردن مجدد کانال و حفره ایجادشده با استفاده از مواد پرکننده مخصوص را شامل می‌شود. کانال‌های ریشه محل قرارگیری عروق خونی و عصب‌ها هستند و با نفوذ باکتری به کانال‌ها، خارج کردن این بخش نیز الزامی می‌شود. در غیر این صورت، باکتری‌ها همچنان در دندان باقی می‌مانند و فعالیت خود را از سر می‌گیرند.
تمام مدت، مینای دندان (خارجی‌ترین بخش دندان) است که مانع از نفوذ باکتری‌ها به دندان می‌شود. به‌محض از بین رفتن قسمتی از مینای دندان، امکان بروز پوسیدگی نیز به وجود می‌آید. عوامل متعددی مانند شکستن دندان، ایجاد ترک یا از بین رفتن مینا براثر سایش و ... می‌توانند راه را برای نفوذ و آغاز پوسیدگی باز کنند.
شاید بتوان خیلی زود متوجه یک ترک یا شکستگی در دندان شد، اما مدت بیشتری طول می‌کشد تا از پوسیدگی داخلی دندان اطلاع پیدا کرد. بنابراین، معمولاً زمانی از وجود یک دندان پوسیده در دهان خودآگاه می‌شویم که به عصب رسیده باشد. این اعصاب هستند که به ما هشدار می‌دهند و ما را متوجه پوسیدگی می‌کنند. بنابراین، در صورت بروز مجدد پوسیدگی بعد از عصب کشی، اطلاع یافتن از آن دشوارتر نیز می‌شود. علائم پوسیدگی دندان و نیاز به عصب کشی شامل موارد زیر هستند:
- جوش در لثه
- مشاهده تیرگی در لثه
- دندان شکسته یا ترک‌خورده
- تیره شدن یا تغییر رنگ دندان
- مشاهده ورم یا آبسه در فک یا لثه
- احساس درد شدید در هنگام گاز گرفتن یا جویدن
- احساس سرما یا گرما حتی بعد از دور کردن عامل
مواردی که بعد از عصب کشی عادی هستند
در گذشته، درمان روت کانال بسیار دردناک بود و به همین دلیل، بسیاری از آن اجتناب می‌کردند. اما امروزه دندان پزشکان قبل از شروع پروسه درمان با استفاده از داروها اقدام به بی‌حسی موضعی ناحیه دندان می‌کنند. این را به یاد داشته باشید که دندانپزشک طی مراحل عصب کشی با استفاده از وسایل تیز در دندان شما حفره‌هایی ایجاد می‌کند و به تمیز کردن ریشه‌ها می‌پردازد.
اگرچه طی درمان به دلیل تأثیر داروهای بی‌حسی تقریباً چیزی حس نمی‌کنید؛ اما با از بین رفتن اثر داروها، درد به سراغ شما می‌آید. این درد می‌تواند از 3 روز تا 5 روز ادامه داشته باشد. در صورت گذشتن از این محدوده زمانی، نیاز به مراجعه مجدد و بررسی وضعیت دندان وجود دارد. اما دلیل درد دندان پس از عصب کشی چیست؟
- به دلیل استفاده از وسایل مخصوص درمان، لثه و اعصاب مجاور دندان نیز تحریک می‌شوند.
- ممکن است قبل از درمان التهاب شدید یا آبسه دندان ایجادشده باشد که با از بین رفتن منشأ عفونت، نیاز به زمان دارد تا به‌صورت خودبه‌خودی برطرف شود. این می‌تواند 1 تا 2 هفته زمان ببرد.
- گاهی اوقات وسایل تیز دندانپزشکی فراتر از ریشه می‌روند و به بافت مجاور آسیب می‌زنند. این درد نیز بعد از ترمیم بافت برطرف می‌شود.
- ممکن است مواد پرکننده کمی فراتر از ریشه رفته باشند و به بافت زیر دندان فشار و آسیب وارد کنند. بعد از ترمیم بافت، درد آن برطرف می‌شود.
- ممکن است تعدادی از باکتری‌ها به استخوان مجاور تزریق‌شده باشند. سیستم ایمنی بدن می‌تواند به‌راحتی آن‌ها را از بین ببرد. تا پایان این روند امکان ادامه یافتن درد وجود دارد.
از جویدن و گاز گرفتن یا نوشیدن و خوردن خوراکی‌های داغ اجتناب کنید. توجه داشته باشید که تنها تا زمانی که اثر داروهای بی‌حسی پابرجا باشد، دردی حس نمی‌شود. در صورت رعایت نکردن نکته ذکرشده، با از بین رفتن تأثیر داروها دردی بیشتر از حد انتظار به سراغ شما می‌آید.
تا زمانی که درد دندان شما به‌طور کامل رفع نشده است، از خوردن غذاهای سفت خودداری کنید. در این مدت تنها باید غذاهای نرم مصرف کنید تا فشاری به دندان وارد نشود. فعالیت‌های تسکین‌دهنده استرس مانند یوگا و مدیتیشن نیز می‌تواند درد شما را کاهش دهد. دقت داشته باشید که انجام ورزش‌های سنگین در این مدت می‌تواند درد شما را تشدید کند.
بایدها و نبایدهای بعد از عصب کشی دندان
بخش بزرگی از احتمال موفقیت درمان روت کانال به نحوه مراقبت شما بستگی دارد. این مراقبت‌ها به دودسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. اگر اخیراً برای عصب کشی به دندانپزشک خود مراجعه کرده‌اید، رعایت موارد زیر برای حدود یک هفته الزامی است:
- آدامس نجویید.
- نوشیدنی داغ ننوشید.
- فقط غذای نرم بخورید.
- بعد از عصب کشی دندان، نوشیدنی داغ نخورید و خوراکی نجویید.
- مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را از روز دوم بعد از درمان شروع کنید.
- تا یک مدت از سمت مخالف دندان درمان شده برای غذا خوردن استفاده کنید.
- در هنگام مسواک زدن با ملایمت این کار را انجام دهید تا لثه و دندان شما تحریک نشوند.
- تا حداقل 48 ساعت بعد از درمان روت کانال، ورزش سنگین انجام ندهید و وسایل سنگین بلند نکنید (این کارها موجب فشار آوردن بر فک و دندان می‌شوند). این به معنای اجتناب از دویدن، پیاده‌روی و کار بدنی سنگین است.
- سریعاً بعد از عصب کشی چیزی نخورید. زیرا امکان گاز گرفتن دندان و زبان به دلیل تأثیرات بی‌حسی وجود دارد.
- اگر دندانپزشک برای کاهش خطر عفونت آنتی‌بیوتیک تجویز کرده باشد، دارو را به‌موقع و طبق تجویز مصرف کنید. در غیر این صورت، امکان بازگشت عفونت افزایش می‌یابد.
- از هرچه می‌تواند موجب افزایش التهاب شود خودداری کنید؛ برای مثال، سیگار، نوشیدنی گرم، آب‌نبات.
- بهتر است تا چند روز از فعالیت‌هایی مانند کار و تمرین دست بکشید و به خود استراحت دهید. استرس می‌تواند درد را تشدید کند.
- بستنی بخورید و از کمپرس یخ استفاده کنید. این کار به جلوگیری از التهاب و دفع عفونت کمک می‌کند و روند بهبود شما را سرعت می‌بخشد. تا چند روز بعد از عصب کشی به استفاده از کمپرس یخ ادامه دهید.
- در صورت روکش شدن دندان بعد از عصب کشی، از کشیدن نخ دندان در دو طرف دندان خودداری کنید (نخ دندان کشیدن باعث جدا شدن روکش یا مواد سازنده آن می‌شود).
- برای کاهش التهاب، سه بار در روز آب‌نمک غرغره کنید. این کار را می‌توانید با مخلوط کردن نصف قاشق غذاخوری نمک با آب گرم انجام دهید. آب‌نمک را حدوداً یک دقیقه در دهان خود بچرخانید و سپس آن را تف کنید.
آنچه که گفتیم توصیه‌ها و مراقبت‌هایی بودند که تنها برای چند روز اول بعد از عصب کشی کاربرد دارند. رعایت اغلب این موارد بعد از حداکثر یک هفته لازم نیست. اما توصیه‌ها و دستوراتی برای بعد از عصب کشی دندان وجود دارند که تاریخ انقضایی برای آن‌ها وجود ندارد. عدم رعایت آنچه در ادامه گفته می‌شود رابطه مستقیمی با احتمال شکست درمان روت کانال دارد و دندان شما را در معرض خطر پوسیدگی مجدد قرار می‌دهد.
- تا حد ممکن از خوردن نوشابه، قهوه و چای سیاه اجتناب کنید.
- استفاده از دخانیات را تا حد ممکن کاهش دهید یا به‌طور کامل ترک کنید.
- خوراکی‌های شیرین مانند شکلات را تا حد امکان از رژیم غذایی خود حذف کنید.
- برای بررسی وضعیت دندان‌های خود برنامه ریزی کنید. طی دوره‌های حداکثر 6 ماهه به دندان پزشک خود مراجعه کرده و از سلامت دندان‌های خود اطمینان حاصل کنید.
- دو بار در روز مسواک بزنید و هر شب با استفاده از نخ دندان و دهان‌شویه به بهداشت دهان خود رسیدگی کنید.
درد بعد از روت کانال را چگونه تسکین دهیم؟
همان‌طور که بیان شد، درد بعد از روت کانال چندان دوام نمی‌آورد و به‌زودی رفع می‌شود. اما معمولاً درد دندان به سر نیز سرایت می‌کند و تحمل آن چندان کار مناسبی نیست. بنابراین، بهتر است با استفاده از مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن (بدون نسخه نیز می‌توانید آن‌ها را به دست بیاورید)، درد را تسکین دهید. توجه داشته باشید که درد و استفاده از مسکن‌های قوی می‌تواند موجب کاهش تمرکز و دقت شما شوند. بنابراین، توصیه می‌شود که تا حد ممکن از رانندگی در این شرایط خودداری کنید.
در چه زمان‌هایی باید نزد دندانپزشک خود بازگردیم؟
هر درمانی می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد و روت کانال نیز از این قائله مستثنا نیست. باوجوداینکه اکثر افراد بعد از عصب کشی عوارض جانبی شدیدی ندارند، تشخیص زمان‌هایی که باید نزد پزشک خود برگردید و به دندانپزشک مراجعه کنید بسیار مهم است. در صورت مشاهده هر یک از عوارض جانبی زیر، مراجعه به دندانپزشک الزامی است:
- تب
- درد مداوم برای بیش از یک هفته
- احساس حساسیت دندان به سرما و گرما
- تورمی که به‌جای بهتر شدن بدتر می‌شود
- واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات، کهیر یا راش
- جدا شدن روکش یا بخشی از مواد پرکننده موقت
- احساس ناهمواری، مرتفع بودن روکش یا زیاد بودن مواد پرکننده دندان
- احساس درد شدیدی که به‌نوعی موجب مختل شدن زندگی عادی شما شده باشد و با مسکن‌ها تسکین نیابد
آیا ممکن است درد ناشی از عصب کشی نشانه شکست درمان باشد؟
این مورد بسیار نادر و انگشت‌شمار است؛ اما غیرممکن نیست. در برخی موارد دیده می‌شود که یک کانال دست‌نخورده رهاشده و محتویات عصب و عروق خونی آن کاملاً خالی نشده است. در چنین شرایطی، منشأ عفونت از بین نرفته است و عفونت و پوسیدگی ادامه پیدا می‌کند. اما چگونه باید از آن مطلع شد؟ در این شرایط دندان شما به سرما و گرما حساس می‌شود. عصب‌های هشداردهنده همچنان بر سر جای خود مانده‌اند و از وضعیت نامساعد دندان خبر می‌دهند. در این صورت باید درمان مجدد ریشه انجام شود که معمولاً برای تضمین نتیجه درمان توصیه می‌شود نزد یک متخصص درمان ریشه و کانال آن را انجام بدهید.
همچنین ممکن است براثر یک ضربه (هرچند آرام و بدون درد و خونریزی باشد) ترک یا شکستگی در دندان ایجاد شود که زمینه نفوذ باکتری را ایجاد کند. گاهی بیمارانی که برای درمان مجدد دندان مراجعه می‌کنند، به خاطر می‌آورند که در چند ماه اخیر دندان آن‌ها دچار ضربه‌ای شده است. اما چون گمان نمی‌کردند به دندان آسیبی واردشده باشد، اقدامی برای بررسی و درمان آن انجام نداده‌اند.
جنس بد مواد پرکننده دندان نیز می‌تواند موجب شکست عصب کشی شود. درصورتی‌که دندان پزشک شما از مواد بی‌کیفیت و نامرغوب برای پر کردن دندان شما استفاده کرده باشد، احتمال تغییر رنگ، خرابی و نفوذ باکتری به داخل دندان زیاد می‌شود. در چنین مواردی نیز درمان مجدد دندان و ضدعفونی و پر کردن دوباره دندان تنها راه ممکن برای نجات آن است. اگر پوسیدگی بسیار شدید باشد، احتمال نیاز به کشیدن دندان افزایش می‌یابد.
بعد از انجام عصب کشی، مهم‌ترین نقش در نجات دندان را خود شما با مراقبت‌ها ایفا می‌کنید. بنابراین، به‌هیچ‌عنوان از بهداشت دهان و دهان خود غافل نشوید و همواره به بایدها و نبایدها پایبند بمانید. فعالیت‌های خود را تا حد امکان کاهش دهید و با استراحت، زمینه بهبود سریع‌تر را برای دندان خود مهیا کرده باشید. از تجربه و دانش کافی دندانپزشک خود اطمینان حاصل کنید و تا حد ممکن به متخصصان اندودنتیست مراجعه کنید تا موفقیت درمان دندان تضمین شود. دکتر صفورا امامی به‌عنوان متخصص عصب کشی دندان و درمان ریشه می‌تواند شما را در این امر به بهترین شکل همراهی کند.
