اگر یک چیز مشترک در پوسیدگی دندان، درد دندان و سایر شرایط بهداشت دهان و دندان وجود داشته باشد، این است که همه آن‌ها ناشی از عدم رعایت بهداشت دندان است. عدم مراقبت مناسب از دندان‌ها با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن به طور منظم، باعث ایجاد پلاک و در نهایت ایجاد حفره می‌شود.
اگر این حفره درمان نشود، در نهایت می‌تواند به پالپ یا مرکز نرم دندان‌های شما گسترش یابد و باعث آسیب به اعصاب و رگ‌های خونی موجود در داخل آن شود. حتی بدتر اینکه اگر آسیب به درستی کنترل نشود، ممکن است در نهایت دندان‌های خود را از دست بدهید. در این مطلب از دکتر صفورا امامی، متخصص جراحی ریشه دندان و کانال، علائم شایع آسیب به پالپ دندان را بررسی می‌کنیم.
علائم شایع آسیب به پالپ دندان
بسته به شدت آسیب پالپ، علائم ممکن است متفاوت باشد. اما به طور معمول شامل موارد زیر است:
- - حساسیت و درد دندان به خصوص وقتی چیزی گرم یا سرد یا بسیار شیرین می‌خورید.
- - یک درد ناگهانی و غیر قابل توضیح و شدید در دهان شما
در موارد بدتر ممکن است عفونت دندان در دهان شما نیز رخ دهد. باید گفت که جراحی ریشه در این مواقع، تنها گزینه درمانی نیست. وقتی مردم کلمات پالپ آسیب دیده را می‌شنوند، معمولاً فکر می‌کنند که تنها راه جراحی ریشه دندان است. در هر حال، چنین موضوعی همیشه درست نیست.
به عنوان مثال، اگر دندان شما شکسته شده باشد، می‌تواند منجر به التهاب خفیف پالپ شود. اگر چه ممکن است پالپ صدمه دیده باشد، اما در این مواقع دندان پزشک هنوز جراحی ریشه دندان را توصیه نمی‌کند. در عوض، دندانپزشک به راحتی دندان‌ها و دهان شما را تمیز می‌کند و از شما می‌خواهد که از آن به بعد یک روال مناسب در خصوص مراقبت از دهان و دندان را شروع کنید. همچنین در صورت لزوم دندانپزشک ممکن است تصمیم بگیرد که مواد پرکننده را داخل دندان شکسته قرار دهد.
همان طور که گفته شد، در داخلی‌ترین قسمت هر دندان ناحیه‌ای به نام پالپ قرار دارد که حاوی رگ‌های خونی و اعصاب دندان است. پالپیت نوعی بیماری است که باعث التهاب دردناک پالپ می‌شود و می‌تواند در یک یا چند دندان ایجاد شود و توسط باکتری‌های به وجود می‌آید.
باکتری‌هایی که به پالپ دندان حمله می‌کنند و باعث تورم آن می‌شوند، به دو شکل وجود دارند. برگشت پذیر و غیر قابل برگشت. پالپیت برگشت پذیر به مواردی اشاره دارد که التهاب خفیف است و پالپ دندان به اندازه کافی سالم است تا بتواند حیات دندان را حفظ کند. در مقابل پالپ برگشت ناپذیر زمانی اتفاق می‌افتد که التهاب و سایر علائم مانند درد، شدید باشد و پالپ قابل نجات نباشد. پالپیت غیر قابل برگشت ممکن است منجر به نوعی عفونت به نام آبسه پری اپیکال شود. این عفونت در ریشه دندان ایجاد می‌شود. یعنی جایی که باعث تشکیل جیب چرک می‌شود. در صورت عدم درمان، این عفونت می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن مانند سینوس‌ها، فک یا مغز گسترش یابد.
هر دو نوع پالپ باعث درد می‌شوند. اگرچه درد ناشی از پالپیت برگشت پذیر ممکن است خفیف‌تر باشد و فقط هنگام غذا خوردن بروز کند. درد همراه با پالپیت غیر قابل برگشت ممکن است شدیدتر باشد و در طول شبانه روز بروز کند. علائم دیگر هر دو شکل پالپیت عبارتند از: التهاب، حساسیت به غذای گرم و سرد و حساسیت به غذاهای بسیار شیرین. پالپیت غیر قابل برگشت ممکن است شامل علائم اضافی عفونت باشد. مانند: تب، داشتن تورم غدد لنفاوی، بوی بد دهان و طعم بد دهان.
درمان پالپ زنده
علت درد ناشی از پالپیت چیست؟
در یک دندان سالم، لایه‌های مینا و عاج از پالپ در برابر عفونت محافظت می‌کنند. پالپیت هنگامی رخ می‌دهد که این لایه‌های محافظ به خطر بیفتند و به باکتری‌ها اجازه داده شود وارد پالپ شوند و تورم ایجاد کنند. پالپ در داخل دیواره‌های دندان محبوس می‌ماند. بنابراین، تورم باعث فشار و درد و همچنین عفونت می‌شود. لایه‌های مینا و عاج ممکن است توسط چندین بیماری آسیب ببینند. از جمله: حفره یا پوسیدگی دندان که باعث فرسایش دندان می‌شود، ضربه به دندان، داشتن دندان شکسته که باعث پاره شدن آن می‌شود، ضربه تکراری ناشی از مسائل دندانی از قبیل عدم انطباق فک یا دندان قروچه که باعث تراش دندان می‌شود.
عوامل خطر پالپیت چیست؟
هر چیزی که خطر پوسیدگی دندان را افزایش دهد، مانند زندگی در منطقه بدون آب حاوی فلوراید یا داشتن برخی شرایط خاص پزشکی مانند دیابت، ممکن است خطر ابتلا به پالپیت را افزایش دهد. کودکان و بزرگسالان مسن نیز ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند. اما این امر تا حد زیادی توسط کیفیت مراقبت از دندان و عادات بهداشت دهان تعیین می‌شود.
برخی عادت‌های غلط زندگی همچنین ممکن است خطر ابتلا به پالپیت را افزایش دهد. از جمله عادات بهداشت دهان و دندان ضعیف مانند: مسواک نزدن بعد از غذا و مراجعه نکردن به دندانپزشک برای معاینات منظم، داشتن یک رژیم غذایی سرشار از قند یا مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که باعث پوسیدگی دندان می‌شوند. مانند کربوهیدرات‌های تصفیه شده. علاوه بر این، داشتن یک حرفه یا سرگرمی که خطر ضربه به دهان را افزایش می‌دهد، مانند بوکس یا هاکی. همچنین دندان قروچه مزمن.
آسیب به پالپ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آسیب به پالپ به طور معمول توسط دندانپزشک تشخیص داده می‌شود. دندانپزشک دندان‌های شما را معاینه می‌کند. آن‌ها برای تعیین میزان پوسیدگی و التهاب دندان ممکن است از یک یا چند اشعه ایکس استفاده کنند. ممکن است یک آزمایش حساسیت انجام شود تا ببیند آیا هنگام تماس دندان با محرک‌های گرما سرما یا شیرین، درد یا ناراحتی دارید یا خیر. میزان و مدت واکنش شما در برابر محرک‌ها، می‌تواند به دندانپزشک کمک کند تا تصمیم بگیرد که آیا کل پالپ یا فقط بخشی از آن تحت تاثیر قرار گرفته است؟
در آزمایش اضافی ضربه زدن به دندان، از ابزاری سبک و بی‌صدا برای ضربه آرام به دندان آسیب دیده استفاده می‌کند که می‌تواند به دندانپزشک کمک کند تا میزان التهاب را تشخیص دهد. دندان پزشک شما ممکن است تجزیه و تحلیل کند که چه مقدار از پالپ دندان توسط دستگاه تست پالپ برقی آسیب دیده است. این ابزار بار الکتریکی کمی به پالپ دندان می‌رساند. اگر قادر به احساس این شارژ باشید، پالپ دندان شما هنوز زنده ارزیابی می‌شود و به احتمال زیاد پالپیت برگشت پذیر است.
پالپیت چگونه درمان می شود؟
روش‌های درمان بسته به اینکه پالپیت برگشت پذیر باشد یا غیر قابل برگشت پذیر، متفاوت است. اگر مبتلا به پالپیت برگشت پذیر هستید، درمان علت التهاب باید علائم شما را برطرف کند. به عنوان مثال اگر حفره دارید، از بین بردن محل پوسیدگی و ترمیم مجدد آن با پر کردن، باید درد شما را تسکین دهد. اگر به پالپیت برگشت‌ناپذیر مبتلا هستید، ممکن است دندانپزشک به شما توصیه کند که به یک متخصص مانند متخصص ریشه دندان مراجعه کنید.
در صورت امکان، دندان شما با روشی به نام پالپکتومی نجات می‌یابد. این قسمت اول کانال ریشه است. در طی عمل پالپکتومی، پالپ برداشته می‌شود اما بقیه دندان‌ها دست نخورده باقی می‌مانند . پس از برداشتن پالپ، ناحیه توخالی داخل دندان، ضد عفونی، پر و مهر و موم می‌شود. در بعضی موارد کل دندان شما باید برداشته شود. این عمل به عنوان کشیدن دندان شناخته می‌شود. اگر دندان شما از بین رفته است و نمی‌توانید آن را نجات دهید، کشیدن دندان توصیه می‌شود. پس از انجام پالپکتومی یا کشیدن دندان، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر به جراح خود اطلاع دهید:
درد شدید یا دردی که تشدید می‌شود، تورم داخل یا خارج دهان، احساس فشار یا ادامه علائم اصلی شما. مدیریت درد چه قبل و چه بعد از درمان، معمولاً با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی انجام می‌شود. این‌ها موجب تسکین درد و التهاب می‌شوند. در مورد داروی مصرفی و دوز مناسب بهتر است با دندان پزشک خود مشورت کنید. اگر به جراحی ریشه یا کشیدن دندان نیاز دارید، جراح ممکن است داروی ضد درد قوی‌تری را برای شما تجویز کند.
چه زمانی جراحی ریشه دندان ضروری است؟
مواردی وجود دارد که نیازمند جراحی ریشه است مانند سناریوهای زیر:
اگر التهاب شدید پالپ وجود داشته باشد، علائم معمولاً شامل درد ناگهانی و شدید دهان است که در صورت عدم کنترل التهاب شدید، می‌تواند سایر دره‌های دهان یعنی لثه‌ها و سایر بافت‌های همبند را آلوده کند. این روش معمولاً با جراحی ریشه بهبود می‌یابد. با این حال، اگر این مورد هم موثر واقع نشد، ممکن است دندان پزشک مجبور شود دندان آلوده را برداشته تا از عفونت بیشتر جلوگیری کند.
همچنین در صورت بروز سنگ پالپ دندان که به عنوان کلسیفیکاسیون پالپ دندان شناخته می‌شود. این مورد وضعیتی است که در آن سخت شدن بافت پالپ اتفاق می‌افتد. این امر منجر به درد و حساسیت شدید ناشی از فشرده سازی اعصاب دندان می‌شود. بافت سفت شده معمولاً فقط از طریق جراحی کانال ریشه پاک می‌شود. اگر یک حفره یا ترک در دندان وجود داشته باشد، پالپ می‌تواند در معرض باکتری‌ها و سایر مواد غذایی قرار بگیرد. این مورد می‌تواند منجر به درد شود و اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند عفونت خفیف ایجاد کند که در نهایت ممکن است به یک آبسه جدی تبدیل شود. اگرچه این مسئله با پر کردن نیز قابل درمان است، اما اغلب موارد نیاز به روش جراحی ریشه دندان دارند. حتی بعضی از آن‌ها نیاز به برداشتن دندان آلوده دارند.
آبسه کردن دندان
با اینکه صدمات قطعاً می‌تواند منجر به پالپ آسیب دیده شود، اما بیشتر موارد غالباً ناشی از عادات بهداشتی ضعیف دندان است. اگر فقط مراقبت از دندان‌ها، لثه‌ها و مراجعه منظم به دندانپزشک را هدف قرار دهید، دیگر نگران آسیب دیدن پالپ و سایر شرایط بهداشت دهان و دندان نخواهید بود.
ضربه به دندان‌های دائمی، نه تنها دندان‌ها بلکه پالپ، ربات پریودنتال، استخوان‌های آلوئول، لثه و سایر ساختارهای مرتبط را درگیر می‌کند. انواع مختلفی از آسیب‌ها با شدت متفاوت وجود دارد و اغلب ممکن است یک دندان بیش از یک آسیب را همزمان تحمل کند. در موارد ترومای شدیدتر، سیستم‌های مختلف سلولی مختلفی از بافت‌های نرم و غیر معدنی درگیر وجود دارد که هر کدام دارای پتانسیل مختلفی برای بهبود هستند و علاوه پاسخ‌های بافت‌های مختلف، ممکن است به هم مرتبط بوده و به یکدیگر وابسته باشند. از این رو مدت‌هاست که بهبودی پس از ضربه به دندان، بسیار پیچیده شناخته شده است. به دلیل همین پیچیدگی، پاسخ‌های بافتی و عواقب ناشی از ضربه به دندان، برای بسیاری از پزشکان گیج کننده است.
ترومای دندانی آسیبی است که توسط دندان و ساختارهای حمایت کننده آن، از انتقال حاد انرژی ضربه وارد می‌شود. پالپ دندان و بافت‌های نرم اطراف می‌توانند تحت تأثیر ضربه قرار بگیرند که در آن یکپارچگی بافت به هم می‌خورد. به منظور برقراری مجدد یکپارچگی، این بافت‌ها با التهاب در سطح محلی برای دفاع از بدن در برابر عفونت و مواد خارجی و همچنین از بین بردن بافت‌های آسیب دیده نکروز پاسخ می‌دهند که این امر ترمیم و بازسازی از بافت‌های زنده مجاور را تسهیل می‌کند.
انواع مختلفی از بافت شامل پالپ، ربات پریودنتال، لثه و مخاط همچنین مینای دندان، عاج، سمان و استخوان آلوئولار وجود دارد. پاسخ‌های احتمالی این بافت‌ها به دلیل انواع آسیب‌ها و ترکیبات آن‌ها به عنوان مثال شکستگی تاج ریشه در ترکیب با آسیب و همچنین تعامل بین بافت‌های منفرد می‌تواند بسیار پیچیده باشد. علاوه بر این، بسیاری از عوامل به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر میزان روند التهابی بافت تاثیر می‌گذارند و در نتیجه واکنش‌های پیچیده و متغیر این بافت‌ها نیز بروز می‌یابد.
پاسخ‌های بافتی می‌توانند ماهیتی مطلوب یا نامطلوب داشته باشند. پاسخ‌های مطلوب بدون پیگیری و با بررسی‌های منظم برای نظارت بر وضعیت پالپ، به هیچ مداخله‌ای احتیاج ندارند و نیاز به درمان خاصی نیست. خوشبختانه شایع‌ترین آسیب‌ها نسبتاً جزئی هستند که عبارتند از: عفونت مینای دندان و شکستگی تاج بدون عارضه. این آسیب‌ها به ندرت خطری برای سلامتی یا زنده ماندن دندان‌های آسیب دیده دارند. بر عکس برای کنترل یا کاهش عواقب ناشی از ضربه، باید پاسخ‌های نامطلوب درمان شوند. جدید‌ترین و پیچیده‌ترین پیامدهای این آسیب‌ها، نکروز پالپ و عفونت سیستم کانال ریشه، تحلیل التهابی ریشه خارجی، تحلیل ریشه جایگزین خارجی، تحلیل استخوان و از بین رفتن پیوستگی و رکود لثه و به‌دنبال آن از دست دادن دندان است.
در این مقاله از دکتر صفورا امامی، علائم شایع آسیب به پالپ دندان بررسی شد. قطعا با رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه مرتب به دندانپزشک، می‌توان از ابتلا به بیماری ورم پالپ جلوگیری کرد. کاهش مصرف شیرینی‌جات نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. اگر دندان قروچه دارید، محافظ دندان می‌تواند به محافظت از دندان‌های شما کمک کند.
به هر حال در صورت مشاهده درد در دهان، به دندانپزشک مراجعه کنید. اگر مبتلا به پالپیت هستید، درمان زودهنگام آن می‌تواند به جلوگیری از پالپیت غیر قابل برگشت کمک کند. پالپیت برگشت پذیر با برداشتن حفره و پر شدن دندان درمان می‌شود. در صورتی که جراحی ریشه دندان، برای پالپیت غیر قابل برگشت به کار می‌آید.
